Mirditë 1949…. Vrasje dhe terror.

Në harkun kohorë 1945- 1949, në Mirditë ndodhën kaq shumë ngjarje, të cilat meritojnë vëmendje dhe studim profesional në përcjelljen e tyre.
Ndodhë, që fituesi nuk e ka pushtetin e dëshirushem gjithkund njëlloj. E kësisoji duhen projektuar strategji të gjithmundshme. Komunistët morën pushtetin pavarsisht se si, por në veri, e kryesisht në Mirditë, hasen në rezistencë të fortë. Kjo bëri që krimineli Enver Hoxha ta lëshoj urdhërin:”Të nënshtrohet Mirdita, dhe gjithë zonat që janë kundra neshë, me çdo kusht e mjet” (Arkivi i Shtabit të Përgjithshëm.) Ky urdhër në shkresën sqaruese, i jep të drejtën skuadrave ndëshkuese, çdo lloj torture, deri në ekzekutime pa gjyq e publikisht.

Ekspeditat ndoqën njëra tjetrën, !. . . Ngjanë në Mirditë si në kohën e kryqzatave!

Kurveleshasi Hodo Habibi, i vetqujaturi “Toger Baba” aplikoi një ndëshkim jashtë çdo kodi e morali…Tortura zbriti gjerë në gra e fëmijë, , çka nuk kishte bërë të ndodhë në asnjë kohë tjetër, Kjo bëri që urrejtja në popull të rritej, e qëndresa të zhvendosej në male. . . Pushteti popullor i sapovendosur, me anë të brigadave të ndjekjesë dhe mbështetësve të tyre vendorë, listuan personat influentë dhe kundërshtarë të rexhimit komunist, për t'i goditur në momentin e parë të mundshëm. Në vitin 1946, në aksionin për mbledhjen e armëve, vritën publikisht dy kryetarë këshillash. Në kodër të Rrëshenit, tek kisha, vritet në mbledhje Dodë Prenk Kola dhe 13 ditë më vonë, në Përlatë Qendër, në të njejtat rrethana vritet edhe Gjon Pjetër Maca.
Këto vrasje shoqërohen me burgime e internime, njëkosishtë rikompozohen forumet drejtuese: Nuk ka më nga të traditës, por zgjedhen nga shtëpitë më të fundit të katundeve e të bajraqëve.

Pas këtyre veprimeve drastike e të përgjakshme të pushtetit komunist, qëndresa rezistuese u vendos në male, për t'u mbrojtur e organizuar. Forcave të Malit u printe Kapidani i Mirditës Mark Gjomarku, i shkolluar në Romë, me gradën Doktorr në Jurisprudencë. Tradhtohet dhe rrethohet në Prosek (Bojdinë) nga brigadat e ndjekjes. Plagoset rëndë dhe për të mos rënë i gjallë në duartë e komunistëve, vret veten. Kjo ishte goditja më e rëndë që u jepej qëndrestarve antikomunist në këtë trevë. Ndërkohë, pushteti fiton terren ditë pasë dite, aplikohen infiltrime tek “Njerëzit e malit“- (Luftëtarët Antikomunistë), sipas modelit Rus (K. G. B.), të cilat patën edhe rezultatet e veta. Në këtë paraqitje nuk do të trajtoj të gjithë periudhën, por do të ndalohem në momentin që shënon pikën kulminore të terrorit dhe vrasjeve në Miridtë:

Gusht 1949

“Komiteti i Maleve”, pas vrasjes se kapidan Mark Gjon Markut dhe vrasjes se kapidan Llesh Gjon Markut, me autorizimin e Kapidanit te Mirditës Gjon Markagjonit dhe djalit të tij Ndue Gjon Markut, ky Komitet drejtohet nga Ndue Pjetër Gjomarku. Ky komitet merr vendim :”Bardhok Biba dënohet me vdekje”. Bardhok Biba ishte pushtetari më i lartë komunist në Mirditë, njëkosisht kushëri i afërt edhe me Kapidan Mark Gjomarkun e vrarë dhe Ndue Pjetër Gjomarkun, që drejtonte Komitetin e maleve.
Vendimi u ekzekutua me 7 Gusht 1949 në Qafë Valmer, nga një pritë e ngritur enkas. Ishte një ngjarje tronditëse për opinionin, (që nuk e dinte vendimin) e sidomos për qeverinë komuniste e cila posedoi të gjithë arsenalin për kundrapërgjigje. Kishte ardhur momenti të goditeshin personat e listuar. Kolonel Zija Kompo, që drejtonte batalionin e ndjekjes në Artanesh, merr “urdhër të veçantë” të zbresë në Mirditë, e së bashku me drejtuesit e D. P. Brendshme të filloj operacionin ndëshkimorë. Natën e 9 gushtit 1949, arrestohen rreth 90 persona të listuar, më parë në gjithë Mirditën njëherësh. Forcat e ndjekjes shoqëroheshin nga drejtues të Degës së brëndshme dhe kryetarë të këshillave vendase. Terrori qe i jashtzakonshëm, por ndodhën edhe çudira. Në Kthellë të Epër nuk gjejnë në shtëpi personin e listuar dhe marrin të vëllain, i cili pushkatohet tetë ditë më vonë.

Të nesërme internohen rreth 300 familje, nga të arrestuarit edhe rrethi i tyre i afërt. Gjatë këtyre operacioneve pati veprime që nuk përputhen me asnjë kod. Një detaj…Gruaja e re e një të arrestuari, kishte fëmijën e saj tremuajsh, iu lutet atyre që kishin ardhur për ta internuar, që ta lidhi fëmijën në djep. ”pastaj vij ku të doni ju”, !. . . Jo vetem qe nuk e lejuanë, por ia thyen edhe djepin.

Kjo nënë fatzezë mbështjelli të birin me një tjegullë, ”lug” të hequr turravrap nga streha e shtëpisë, e lën shkretë, e vijon rrugën nën “shoqërinë”e atyre që i thyen djepin, për në kampin e Tepelenës. Jeton sot kjo nënë pleqërinë e thellë, jeton edhe djali i saj. . Është i thinjur dhe mbartë 56 vite moshe. Mirditën e përfshiu trishtimi, dhimbja, vuajtja, frika dhe terrori. U tha, se do të vriten 100 burra për Bardhok Bibën. Improvizohet një gjyq famëkeq, i cili dënon 14 burra me vdekje, 4 me varje dhe 10 me pushkatim. Një detaj nga gjyqi: Akuzohet se ka marrë pjesë në vrasjen e Bardhok Bibës një i akuzuar, qysh në vitin 1946 !. . Logjika:Ky person duhej të ishte arratisur nga burgu i Shkodrës ku vuante dënimin, të vinte në Qafë t'Valmerit e të vriste Bardhok Bibën dhe të kthehej përseri në burg nga ku e kishin marrë e sjellë në gjyq ! . . . edhe një tjetër detaj:

Në gjyq babë e djalë. Djali dënohet me vdekje , babai me burgim të gjatë. Babai i lutet trupit gjykues, :- “ Me vritni në vend të djalit, e ai të bëj burgun tim. ” E kështu ndodhi. I dhashë këto detaje për të treguar se çfarë force ishte gjyqi. Dy ditë pas gjyqit, të dënuarit të lidhur me tel me gjemba, i qojnë në vendin që ishte vrarë B. Biba, . Katër i varin, e 10 i pushkatojnë. Njërit nga të varurit i kishin takuar këmbët në tokë e nuk po i dilte shpirti. , xhelati e tërheqë nga këmbët. Njëri nga të pushkatuarit bie i gjallë në gropën varr dhe thërret kur po i mbulonin me dhe:- “Na bini burra, mos na mbuloni të gjallë, “…Të gjitha këto ndodhën në prezencë te më shumë se 300 banorëve, të mbledhur me forcë, për të parë masakrën. Natyrisht, kjo bëhej për të mbjellë terror e frikë. Kjo masakër mbanë datën 17 Gusht 1949. Nuk ka vonuar asnjë orë nga ekzekutimi, kur të nxehtit të gushtit, i zë vendin një i ftohtë i acartë. Qielli mbushet me re, e një dëborë e bardhë mbulon tokën, e bashkë me të dhe atë gjak të pafajshëm. Natyra sikur donte të thoshte: çfarë bëni kështu`. – Mos e vrisni pafajësinë.

Një detaj unikal. Gruaja e njërit të pushkatuar, ishte shtatzënë kur e internuan.

Në momentin e lindjës, në kazermën e madhe që shërbente si bojtinë, në prezencë të dyqindë azilantëve, dhjetra gra Mirditore, hapin fundatë e bardhë, të këmishave që kishin veshur, e duke improvizuar një minidhomë lindje. Aty lindi djali, e pagëzuanë Gjokë. P. N. deshmitare në këtë moment, shprehet mbas këmbënguljes tonë, për t'i shkëputur ndonjë fjalë:”Ishte tuj na mulue toka prej marrës, skishim një rize me ja lshu ftërës”.
Kur po hidhja këto radhë në këtë kumtesë, m'u kujtua”Komuna e Parisit”, kur drejtësia Egalitariste Franceze, aplikon giotinën duke e quajtur edhe edukuese. Gjatë ekzekutimit inkurajoheshin gra të ulura, të thurnin triko. Kjo ka ndodhur në vitin 1794 në Francë, e 155 vjet më vonë ndodhë në Mirditë, pothuajse e njëjta gjë, vetem se në kohë më të reja. Revulucionet kanë shumë të përbashkëta, pavarsisht vendit e kohës.
E në përfundim: Pse u godit Mirdita, në tre shtyllat e mbijetesës së saj. `Familje, Besë e Trimëri, …Pse u godit në kodin zakonorë (traditë). Pse u tentua me çdo mjet çburrërimi e depersonalizimi i malësorit mirditas. Pse pikërisht në karakterin e fortë të tij. Këto e shumë të tjera kërkojnë trajtim e studim profesional. Vetëdija intelektuale mirditase dhe kombëtare nuk duhet të presi ftesë për të analizuar shkaqet dhe rrethanat e këtyre ngjarjeve, pasiqë në thelbin e tyre mund të depërtosh me gjakftohtësi dhe pa emocion. Tek ne kjo nuk është krejtësisht e mundur si produkt i asaj çka ka ndodhur me ne.