nga Vizitor 11/4/2009, 23:55Gjeografia ėshtė shkenca qė studion, pėrshkruan, sqaron dhe e riparaqet tokėn nė pamjet e saj fizike, si edhe hapėsirėn, mjedisin dhe vendin e jetesės , ndėrveprimin dhe pasojat e organizmave, gjallesave tė sipėrfaqes sė saj. Pra, ajo studion trojet, qofshin ato natyrore apo njerzore, dhe ecuritė (proēeset) qė i ndikojnė ato, si dhe pse ato ndryshojnė me kalimin e kohės, dhe si ato ndryshojnė nė hapėsirė.
Degėt e Gjeografisė
Gjeografia si shkencė ndėr mė vjetrat ndahet nė:
1. Gjeografinė pėrgjithshme dhe nė
2. Gjeografinė regjionale.
Gjeografia e pėrgjithshme ndahet nė:
1. Gjeografinė fizike (natyrore) ku shkencat komponente:
o Gjeomorfologjia
o Gjeologjia
o Klimatologjia
o Hidrologjia
o Pedogjeografia
o Biogjeografia
o Paleogjeografia
2. Gjeografinė shoqėrore (Antropogjeografike) ku shkencat komponente janė:
o Demografia
o Gjeografia e vendbanimeve
o Gjeografia ekonomike
o Gjeografia politike
Kohėve tė fundit gjeografisė sė pėrgjithshme i bashkohe edhe gjeoekologjia. Dikur nė kuader tė sjeografisė fizike kanė qenė edhe gjeografia matematike gjegjėsisht gjeografia astronomike me gjeodezinė dhe hartografinė, por pasi qė janė zhvilluar si shkenca nė vete nuk mund tė radhiten nė sistemin e gjeografisė sė pėrgjithshme.
Gjeografia regjionale mund tė definohet si aplikim i njohurive gjeografike pėr studime konkrete tė teritoreve,ndamas nė bazė tė ndonji kriteri tė regjionalizimit gjeografik. Pra ajo ėshtė njė disiplinė sintetike shkencore. Gjeografia regjionale mandej ndahet nė gjeografinė e pėrgjithshme regjionale dhe gjeografinė e veēant regjionale.
Historia e Gjeografisė
Gjeografia padyshim ėshtė njėra ndėr shkencat mė tė vjetra. Qysh nė parahistori njerėzit kanė provuar tė sqarojnė zhvillimin e proceseve nė natyrė, mandej tė njohė renditjet kronologjike edhe pse shkenca nė njė mėnyrė ka qenė e pranishme nė pjesėn mė tė madhe tė civilizimeve tė lashta. Shkrime mė tė shumta pėr natyrėn si tėrėsi i hasim te filozofėt antik. Pėr gjeografinė rezultate tė rėndėsishme nga ajo kohė ka dhėnė Aristoteli- pėr mozaikun e sipėrfaqes sė tokės dhe brezat e nxehtėsisė dhe Erastoteni- mbi madhėsinė dhe dimensionet e Tokės. Erastoteni nė shek e tretė (3) paraerės sė re i pari e pėrdori termin gjeografi. Nė mesjetė vjen deri te stagnimi i shkencės e me kėtė edhe Gjeografia.Shkencat e atėhershme jan zhvilluar nė kuadėr te civilizimit islam. Gjeografėt e ksaj kohe dallohen Al-Biruni dhe Al-idrisi. Zhvillim tė dukshėm tė Gjeografisė nė perėndim i dhan zbulimet gjeografike.duke iu faleminderuar detarėve si K.Kollombos, Vasko De Gamaes, F. Mangelani etj. Zhvillimi i shpejt i astronmisė dhe mekanikės qiellore nė shek e 16 dhe 17,paraqet bazen e mendimit tė lėvizjes sė trupave qiellor dhe rrjedhojat e lėvizjes sė tyre pėr Token. Fillimin e zhvillimit tė Gjeografisė si shkencė i pėrshkruhet gjeografit holandez Bernard Varenijusit, i cili e ka shkru vepren me titull Gjeografia e Pėrgjithshme.Edhe pse zbulimet e rėndėsishme teknike tė cilat ndikuan nė zhvillimin e gjeografisė ne shek 17 dhe 18 , ajo mbetet kryesisht shkencė deskriptive deri nė paraqitjen e hulumtuesit tė madh tė gjeografisė me prejardhje gjermane AleksanderHumbollit i cili nė fillim te shek. 19 i vė themelet e gjeografisė moderne.Mbas tij mjaft i rėndėsishėm ėshtė edhe Karl Riter i cili ka qenė nėn ndikimin e madh tė filozofit Imanuel Kantit.Kontribut tė rėndėsishėm gjat kėsaj kohe kan dhėnė nė SHBA V.M Denis-teoria e e zhvillimit tė relievit.si cikėl gjeografik dhe Vlladimir Dokuqajev nė Rusi.Gjatė shek. 19 themelohen katedrat e Gjeografisė nėpėr universitetet evropiane.
__________________
Degėt e Gjeografisė
Gjeografia si shkencė ndėr mė vjetrat ndahet nė:
1. Gjeografinė pėrgjithshme dhe nė
2. Gjeografinė regjionale.
Gjeografia e pėrgjithshme ndahet nė:
1. Gjeografinė fizike (natyrore) ku shkencat komponente:
o Gjeomorfologjia
o Gjeologjia
o Klimatologjia
o Hidrologjia
o Pedogjeografia
o Biogjeografia
o Paleogjeografia
2. Gjeografinė shoqėrore (Antropogjeografike) ku shkencat komponente janė:
o Demografia
o Gjeografia e vendbanimeve
o Gjeografia ekonomike
o Gjeografia politike
Kohėve tė fundit gjeografisė sė pėrgjithshme i bashkohe edhe gjeoekologjia. Dikur nė kuader tė sjeografisė fizike kanė qenė edhe gjeografia matematike gjegjėsisht gjeografia astronomike me gjeodezinė dhe hartografinė, por pasi qė janė zhvilluar si shkenca nė vete nuk mund tė radhiten nė sistemin e gjeografisė sė pėrgjithshme.
Gjeografia regjionale mund tė definohet si aplikim i njohurive gjeografike pėr studime konkrete tė teritoreve,ndamas nė bazė tė ndonji kriteri tė regjionalizimit gjeografik. Pra ajo ėshtė njė disiplinė sintetike shkencore. Gjeografia regjionale mandej ndahet nė gjeografinė e pėrgjithshme regjionale dhe gjeografinė e veēant regjionale.
Historia e Gjeografisė
Gjeografia padyshim ėshtė njėra ndėr shkencat mė tė vjetra. Qysh nė parahistori njerėzit kanė provuar tė sqarojnė zhvillimin e proceseve nė natyrė, mandej tė njohė renditjet kronologjike edhe pse shkenca nė njė mėnyrė ka qenė e pranishme nė pjesėn mė tė madhe tė civilizimeve tė lashta. Shkrime mė tė shumta pėr natyrėn si tėrėsi i hasim te filozofėt antik. Pėr gjeografinė rezultate tė rėndėsishme nga ajo kohė ka dhėnė Aristoteli- pėr mozaikun e sipėrfaqes sė tokės dhe brezat e nxehtėsisė dhe Erastoteni- mbi madhėsinė dhe dimensionet e Tokės. Erastoteni nė shek e tretė (3) paraerės sė re i pari e pėrdori termin gjeografi. Nė mesjetė vjen deri te stagnimi i shkencės e me kėtė edhe Gjeografia.Shkencat e atėhershme jan zhvilluar nė kuadėr te civilizimit islam. Gjeografėt e ksaj kohe dallohen Al-Biruni dhe Al-idrisi. Zhvillim tė dukshėm tė Gjeografisė nė perėndim i dhan zbulimet gjeografike.duke iu faleminderuar detarėve si K.Kollombos, Vasko De Gamaes, F. Mangelani etj. Zhvillimi i shpejt i astronmisė dhe mekanikės qiellore nė shek e 16 dhe 17,paraqet bazen e mendimit tė lėvizjes sė trupave qiellor dhe rrjedhojat e lėvizjes sė tyre pėr Token. Fillimin e zhvillimit tė Gjeografisė si shkencė i pėrshkruhet gjeografit holandez Bernard Varenijusit, i cili e ka shkru vepren me titull Gjeografia e Pėrgjithshme.Edhe pse zbulimet e rėndėsishme teknike tė cilat ndikuan nė zhvillimin e gjeografisė ne shek 17 dhe 18 , ajo mbetet kryesisht shkencė deskriptive deri nė paraqitjen e hulumtuesit tė madh tė gjeografisė me prejardhje gjermane AleksanderHumbollit i cili nė fillim te shek. 19 i vė themelet e gjeografisė moderne.Mbas tij mjaft i rėndėsishėm ėshtė edhe Karl Riter i cili ka qenė nėn ndikimin e madh tė filozofit Imanuel Kantit.Kontribut tė rėndėsishėm gjat kėsaj kohe kan dhėnė nė SHBA V.M Denis-teoria e e zhvillimit tė relievit.si cikėl gjeografik dhe Vlladimir Dokuqajev nė Rusi.Gjatė shek. 19 themelohen katedrat e Gjeografisė nėpėr universitetet evropiane.
__________________
