Studime historike nga Aristidh Kola
Hundėza dhe hundėzakėt jetėgjatė, pasardhės tė ilirėve nga studimi i arvanirtasit Aristidh Kola deri nė fokusin e studiuesve tė huaj
Historia e pakistanezėve me origjinė shqiptare. Si mbijetuan e ruajtėn traditat
Saimir Lolja/as.prof.dr. P.Eng
Paraardhėsit tanė ilirėt janė shpėrndarė gjithandej. Pas betejave pa lavdi tė prijėsve tė tyre, ata endeshin nė kėrkim tė njė atdheu tė dytė, larg nėnshtrimit dhe shfrytėzimit. Nė librin Arvanitasit, historiani i madh me prejardhje shqiptare, Aristidh Kola, dėshmon njė nga qindra histori tė vendosjes sė ilirėve nė njė shtet larg Ilirisė. Po ashtu, edhe njė skenarist, i quajtur Hilton, xhiroi njė fis nė Pakistanin e largėt. Vendi ku ishin vendosur kėta njerėz quhej Hundėz. Hundėzakėt njė fis mė prejardhje ilire tashmė edhe sot e kėsaj dite me tradita, gjuhė dhe zakone tė ndryshme ėshtė vendosur nė Kafiristan, nė pjesėn e Pakistanit, aty ku e kanė kufirin e pėrbashkėt Afganistani, Pakistani, Kina e Taxhikistani. Historia e hulumtuar deri mė sot tregon se kėta janė pasardhėsit e 6000 luftėtarėve ilirė tė larguar nga shteti i tyre pas vrasjes sė mbretit Kliti, nga Aleksandri i Madh. Karakteristikat e banorėve tė Hundėzės janė tė ndryshme nga ato tė pakistanezėve, ata jetojnė gjatė, janė shtatlartė dhe kanė flokė gėshtenjė, bėjnė dhe pijnė verė si askush tjetėr nga zonat dhe rajoni ku jetojnė. Flasin njė gjuhė tė veēantė, e cila nuk shkruhet.
Shkrimi pėr Hundėzėn po e fillojmė me njė pjesė tė marrė nga libri i Aristidh P. Kolės, Arvanitasit dhe prejardhja e grekėrve, Sh.B. 55, Tiranė, 2002, ku shkruhet: Rreth 6 mijė ushtarė ilirė, pas vrasjes sė Klitit nga Aleksandri i Madh, e veēuan pozicionin e tyre prej tij dhe u endėn nėpėr Braktane, derisa pėrfunduan nė Kafiristanin e sotėm, midis Afganistanit dhe Pakistanit verior.
Pėrpara pak vjetėsh, skenaristi Xhejms Hilton xhiroi njė dokumentar tė titulluar Horizonte tė humbura (Lost Horizons). Banorėt e asaj zone janė tė gjatė, tė bardhė, me flokė gėshtenjė dhe jetojnė shumė vjet. Lugina ku jetojnė quhet nė ditėt e sotme Hundėza (Hundė e vogėl) dhe me tė vertėte kjo fushė mbyllet me njė hundėz midis dy maleve qė e rrethojnė. Njė tjetėr vendndodhje moēalore quhet Balta. Dialekti i tyre quhet Burrusheski, qė do tė thotė gjuhė e burrave. Reaguan ndaj futjes me detyrim tė fesė myslimane dhe megjithatė edhe sot bėjnė dhe pijnė (nė kundėrshtim nga tė gjithė banorėt e atjeshėm) verė e madje tė pėrzierė me ujė, siē bėnin tė lashtėt. Shumė zakone dhe tradita tė tyre dėshmojnė prejardhjen iliro-helene tė tyre; kėtė e dėshmon edhe Ernesto Skura nė shkrimin e tij, Ilirėt nė Afganistan nė gazetėn Lidhja tė Antonio Bellushit, maj 1983. Kėrkimi nė bibloteka dhe internet nxori shumė tė dhėna, sqarime, studime, receta shėndeti dhe botime pėr Hundėzėn dhe gjuhėn Burushaski, gjuhėn e burrave, e cila ėshtė njė gjuhė e pashkruar. Tani Kafiristanin e quajnė Nuristan, pasi thuhet qė banorėt kanė pranuar fenė myslimane. Vendndodhja e Kafiristanit ėshtė aty ku piqen Afganistani, Pakistani, Kina e Taxhikistani dhe Hundėza ndodhet nė pjesėn e Pakistanit. Nga njė shkrim nė internet shpjegohet pse ai rajon ėshtė quajtur Kafiristan. Shpjegimi vjen nga fjala Qafiristan, qė do tė thotė vendi i qafirėve ose ndryshe, vendi i tė pafeve sipas myslimanizmit. Tani Kafiristanin e quajnė Nuristan (vendi i dritės), pasi thuhet qė banorėt kanė pranuar fenė myslimane. Hundėzakėt janė shumė tė ndryshėm nė krahasim me pakistanezėt me lėkurė tė errėt apo me afganistanasit, taxhikistanasit e kinezėt. Hundėzakėt janė tė bardhė dhe me mollėza tė kuqe. Shumica e 50 mijė hundėzakėve kanė sy blu, tė gjelbėr ose bojė hiri dhe flokė qė kalojnė nga e verdha
Hundėza dhe hundėzakėt jetėgjatė, pasardhės tė ilirėve nga studimi i arvanirtasit Aristidh Kola deri nė fokusin e studiuesve tė huaj
Historia e pakistanezėve me origjinė shqiptare. Si mbijetuan e ruajtėn traditat
Saimir Lolja/as.prof.dr. P.Eng
Paraardhėsit tanė ilirėt janė shpėrndarė gjithandej. Pas betejave pa lavdi tė prijėsve tė tyre, ata endeshin nė kėrkim tė njė atdheu tė dytė, larg nėnshtrimit dhe shfrytėzimit. Nė librin Arvanitasit, historiani i madh me prejardhje shqiptare, Aristidh Kola, dėshmon njė nga qindra histori tė vendosjes sė ilirėve nė njė shtet larg Ilirisė. Po ashtu, edhe njė skenarist, i quajtur Hilton, xhiroi njė fis nė Pakistanin e largėt. Vendi ku ishin vendosur kėta njerėz quhej Hundėz. Hundėzakėt njė fis mė prejardhje ilire tashmė edhe sot e kėsaj dite me tradita, gjuhė dhe zakone tė ndryshme ėshtė vendosur nė Kafiristan, nė pjesėn e Pakistanit, aty ku e kanė kufirin e pėrbashkėt Afganistani, Pakistani, Kina e Taxhikistani. Historia e hulumtuar deri mė sot tregon se kėta janė pasardhėsit e 6000 luftėtarėve ilirė tė larguar nga shteti i tyre pas vrasjes sė mbretit Kliti, nga Aleksandri i Madh. Karakteristikat e banorėve tė Hundėzės janė tė ndryshme nga ato tė pakistanezėve, ata jetojnė gjatė, janė shtatlartė dhe kanė flokė gėshtenjė, bėjnė dhe pijnė verė si askush tjetėr nga zonat dhe rajoni ku jetojnė. Flasin njė gjuhė tė veēantė, e cila nuk shkruhet.
Shkrimi pėr Hundėzėn po e fillojmė me njė pjesė tė marrė nga libri i Aristidh P. Kolės, Arvanitasit dhe prejardhja e grekėrve, Sh.B. 55, Tiranė, 2002, ku shkruhet: Rreth 6 mijė ushtarė ilirė, pas vrasjes sė Klitit nga Aleksandri i Madh, e veēuan pozicionin e tyre prej tij dhe u endėn nėpėr Braktane, derisa pėrfunduan nė Kafiristanin e sotėm, midis Afganistanit dhe Pakistanit verior.
Pėrpara pak vjetėsh, skenaristi Xhejms Hilton xhiroi njė dokumentar tė titulluar Horizonte tė humbura (Lost Horizons). Banorėt e asaj zone janė tė gjatė, tė bardhė, me flokė gėshtenjė dhe jetojnė shumė vjet. Lugina ku jetojnė quhet nė ditėt e sotme Hundėza (Hundė e vogėl) dhe me tė vertėte kjo fushė mbyllet me njė hundėz midis dy maleve qė e rrethojnė. Njė tjetėr vendndodhje moēalore quhet Balta. Dialekti i tyre quhet Burrusheski, qė do tė thotė gjuhė e burrave. Reaguan ndaj futjes me detyrim tė fesė myslimane dhe megjithatė edhe sot bėjnė dhe pijnė (nė kundėrshtim nga tė gjithė banorėt e atjeshėm) verė e madje tė pėrzierė me ujė, siē bėnin tė lashtėt. Shumė zakone dhe tradita tė tyre dėshmojnė prejardhjen iliro-helene tė tyre; kėtė e dėshmon edhe Ernesto Skura nė shkrimin e tij, Ilirėt nė Afganistan nė gazetėn Lidhja tė Antonio Bellushit, maj 1983. Kėrkimi nė bibloteka dhe internet nxori shumė tė dhėna, sqarime, studime, receta shėndeti dhe botime pėr Hundėzėn dhe gjuhėn Burushaski, gjuhėn e burrave, e cila ėshtė njė gjuhė e pashkruar. Tani Kafiristanin e quajnė Nuristan, pasi thuhet qė banorėt kanė pranuar fenė myslimane. Vendndodhja e Kafiristanit ėshtė aty ku piqen Afganistani, Pakistani, Kina e Taxhikistani dhe Hundėza ndodhet nė pjesėn e Pakistanit. Nga njė shkrim nė internet shpjegohet pse ai rajon ėshtė quajtur Kafiristan. Shpjegimi vjen nga fjala Qafiristan, qė do tė thotė vendi i qafirėve ose ndryshe, vendi i tė pafeve sipas myslimanizmit. Tani Kafiristanin e quajnė Nuristan (vendi i dritės), pasi thuhet qė banorėt kanė pranuar fenė myslimane. Hundėzakėt janė shumė tė ndryshėm nė krahasim me pakistanezėt me lėkurė tė errėt apo me afganistanasit, taxhikistanasit e kinezėt. Hundėzakėt janė tė bardhė dhe me mollėza tė kuqe. Shumica e 50 mijė hundėzakėve kanė sy blu, tė gjelbėr ose bojė hiri dhe flokė qė kalojnė nga e verdha