nga Vizitor 25/3/2009, 21:53
Fizika perbehet prej ketyre degėve:
Mekanika | Termodinamika| Elektromagnetizmi| Optika | Akustika |
| Fizika e trupave tė ngurtė | Relativiteti | Fizika bėrthamore | Fizika kuantike | Astrofizika
Mekanika:
Mekanika merret me studimin e zhvendosjes se lendes ne hapesire dhe
kohė (kinematika, dinamika). Nganjehere si pjese e pavarur e mekanikes,
merret dhe statika e cila studion kushtet, pėr te cilat lenda ėshtė ne
prehje.
Termodinamika:
Termodinamika (prej gj.greke thermos qė do tė thotė nxehtėsi dhe
dynamis qė do tė thotė energji/fuqi) ėshtė degė e fizikės qė studion
ndikimin e ndėrrimit tė temperaturės, shtypjes dhe vėllimit nė sistemet
fizike tė madhėsisė makroskopike pėrmes analizimit tė lėvizjeve
kolektive tė grimcave tė tyre, duke pėrdorur statistikėn. Pėrafėsisht,
nxehtėsi do tė thotė energji nė tranzit (lėvizje) dhe dinamika ka tė
bėj me lėvizje/transferim; kėshtu qė nė thelb termodinamika studion
lėvizjen e energjisė dhe se si energjia shndėrrohet.
Termodinamika klasike
Termodinamika klasike ėshtė variacion i termodinamikės, i viteve tė
hershme tė 1880, qė u morr me gjendjet termodinamike, dhe vetitė si
energjia, puna dhe nxehtėsia dhe me ligjet e termodinamikės, por tė
gjithave u mungonte interpretimi atomik. Nė formė paraprake,
termodinamika klasike buron prej fizikanit Robert Boyle, i cili mė 1662
theksoi se shtypja/presioni p pėr njė sasi tė dhėnė gazi ndryshon
anasjelltas me vėllimin V nė temperaturė konstante; forma e ekuacionit
pV = k, konstante. Prej kėtu, njė ngjasim i termo shkencave filloi tė
zhvillohet me konstruksionin e makinės sė parė me avull/atmosferik nė
Angli nga Thomas Savery nė 1697 dhe Thomas Newcomen nė 1712. Ligji i
parė dhe i dytė dolėn nė tė njejtėn kohė mė 1850, sė pari nga punimet e
William Rankine, Rudolf Clausius dhe William Thomson (Lord Kelvin). Nė
fund Lordi Kelvin e sajoi termin termodinamikė mė 1849 nė botimin e
An account of Carnots theory of the motive power of heat. Libri i
parė i mėsimit tė termodinamikės u shkrua mė 1859 nga William Rankine,
njė qytetar dhe profesor i inxhinerisė mekanike nė Universitetin e
Glasgow it.
Termodinamika statistike
Me zhvillimin e teorisė molekularo atomike nė vitet e vona tė
1880 dhe viteve tė hershme tė 1900, termodinamikės iu dha njė
interpretim molekular. Kjo fushė u quajt termodinamikė statistike, e
cila mund tė mendohet si njė urė lidhėse nė mes parametrave makro dhe
mikroskopikė tė sistemit. Esencialisht, statistika termodinamike ėshtė
njė afrim i termodinamikės me statistikėn mekanike, e cila pėrqendrohet
derivimin/rrjedhojėn e rezultateve makroskopike prej fillesave tė para.
Mund ti kundėrvihet parardhėsit historik termodinamikės fenomenale, e
cila jep pėrshkrime shkencore tė fenomeneve duke iu shmangur detaleve
mikroskopike. Qasja statistike ėshtė tė pėrfitojė tė gjitha parametrat
makroskopikė (temperatura, vėllimi, shtypja, entropia etj.) prej
parametrave tė grimcave pėrbėrėse nė lėvizje dhe bashkėveprimit tė tyre
(duke pėrfshirė edhe fenomenin/dukurinė e kuanteve). Ėshtė demonstruar
mjaft e suksesshme, prandaj pėrdoret shpesh.
Termodinamika kimike
Termodinamika kimike studion raportin e nxehtėsisė me reaksionet
kimike ose me ndryshimet fizike tė gjendjes pa kufizimin e ligjeve tė
termodinamikės. Gjatė viteve 1873 76 matematikani fizikani amerikan
Wiilard Gibbs botoi tre teori/letra mė e famshmja ishte On the
Equilibrum of Heterogeneous Substances, nė tė cilėn ai tregoi se si
proceset termodinamike mund tė analizohen grafikisht, duke studiuar
energjinė, entropinė, vėllimin, temperaturėn dhe shtypjen e sistemit
termodinamik, nė atė mėnyrė qė tė kuptohet se a do tė ndodhte procesi
spontanisht. Gjatė viteve tė hershme tė shek.XX, kimistė si Gilbert
Lewis, Merle Randall dhe E. A. Guggenheim filluan tė aplikojnė metodat
matematike tė Gibbs it pėr tė analizuar proceset kimike.
Elektromagnetizmi:
Elektromagnetizmi ėshtė degė e fizikės qė studion valėt
elektromagnetike, dukuritė e fushave elektromagnetike, fuqitė e
grimcave dhe trupave tė ngarkuar elektrikisht.
Fusha magnetike krijohet nga lėvizja e ngarkesave elektrike nė njė
magnet. Njė fushė magnetike e ndryshueshme krijon rrymė elektrike. Po
ashtu, njė fushė e ndryshueshme elektrike krijon njė fushė magnetike.
Pėr shkak tė kėsaj ndėrvarjeje tė fushės magnetike dhe elektrike, ėshtė
e kuptueshme njohja e tyre si njė qenie e njėjtė qė quhet fushė
elektromagnetike.
Fusha magnetike ushtron forcėn e saj nė tė gjitha sendet qė kanė njė ngarkesė elektrike, dhe ndikon tė gjithė hapėsirėn
Optika:
Optika (greq. optikos = "e shikuara, opsis = "shikim"; optika =
"mėsimi mbi tė shikuarėn") ėshtė degė e fizikės qė merret me sjelljen
dhe vetitė e dritės, pėrhapjen dhe ndėrveprimin e saj me lėndėn.
Drita ėshtė rrezatim valor elektromagnetik. Rrezatimi
elektromagnetik ėshtė i gjithepranishem ne gjithesi. Nuk ka kend apo
skute ne gjithesi qe mund te fshihet nga ky rrezatim. Drita e dukshme
pėr syrin e njeriut gjendet nė njė diapazon te ngushte te diapazonit
shumė te gjere te rrezatimit elektromagnetik i cili shtrihet nga rrezet
gama, rrezet x, ultraviolete, drita e dukshme, infra te kuqe, makro
valore gjere ke radio valore. Pjeset e drites se dukeshme i quajm
fotone, por edhe pjeset tjera te spektrit te pėrmendur elektromagnetik
i quajmė fotone.
Trajtimi i dritės ka karakter dual; trajtohet si pėrhapje valore
kur shfaqen dukurite e interferencės , pėrthyerjes dhe polarizimit dhe
si grimca apo fotonekur sqarohet efekti fotoelektronik apo i
shpėrhapjes se saje (te pėrshkruar si efekt i Komptonit).
Relativiteti:
Pėr ta pėrcjellė manifestimin e njė ngjarjeje apo dukurie siē ėshtė
psh. lėvizja e njė trupi,duhet tė ekzistonė sistem referent (SR) i
koordibatave. Tė mendojmė dy SR prej tė cilėve njėri ėshtė nė lėvizje e
tjetri ėshtė nė qetėsi. Kėto dy sisteme vėshtrojne tė njėtėn dukuri.
Nė bazė tė relativitetit ato pėrjetojnė tė njejtėn dukuri nė forma
tė ndryshme. Nga logjika e shėndoshė e dimė qė ajo qė ėshtė e bukur pėr
mua, pėr juve munde tė jetė e shėmtuar, pra gjė relative.
Relativiteti Special
Kur sistemet referente nė fjalė (SR) lėvizin me shpejtėsi konstante
apo zero pra nuk lėvizin nė mėnyrė tė nxituar themi qė levizin nė
mėnyrė inerciale. Nė bazė tė teorisė speciale tė relativitetit tė
gjitha ligjet fizike janė tė njėta nė sisteme inerciale, ky ėshtė
postulati i parė i kėsojė teorie. Postullati i dytė thotė qė shpejtėsia
e lėvizjes sė dritės nė vakum ėshtė konstante (C= 300 000 km/s)nė tė
tėgjitha SR.
Teoria e pėrgjitheshme e relativitetit
Isak Njuton zbuloi qė forca e gravitacionit qeverisė lėvizjen apo
bashkėtėrheqjen e trupave. Toka e tėrheq mollėn qė gjendet nė njė degė,
nga se fusha gravitacionale e tokės vepron me forcė nė mollen. Arsyeja
pse molla lėvizė me nzitim g kah toka ( toka nuk levizė me nxitim tė
dukshėm kah molla) bazohet nė faktin qė molla ka masė tė vogel. Sa mė e
madhe tė jetė masa qa mė i madhė ėshtė edhe intenziteti i fushės
gravitacionale.
Albert Einstein nė kuadėr tė torsė sė pėrgjitheshme tė realitetit
thot qė hapsira pėr rreth objektit me masė tė madhe siē ėshtė toka apo
yjet e tė tjerė, duhet tė mendohet si sistem (x,y, z, t) nė formė tė
njė rrjete. Kur njė trup siē ėshtė molla gjendet nė kėtė rrjetė ajo
shkon kah trupi nė masė tė madhe nė bazė tė faktit qė hapsira apo
rrjeta e pėrmendur pėr rreth ėshtė e lakuar apo lugore. Kjo formė
lugore apo konkave e hapsirės pėr rreth trupave me masė shum tė madhe
sipas teorisė sė pėrgjitheshme tė relativitetit bėn lėvizjen rapide tė
trupave qė kan fatin tė jen nė horizontin e trupit me masė mė te madhe.
Ekzistenca e vrimave tė zeza ėshtė e bazuar me kėtė sqarim.
Marrė nga "http://sq.wikipedia.org/wiki/Relativiteti"
Fizika bėrthamore:
Fizika bėrthamore apo Fizika nuklerare ėshtė pjesa e fizikės e cila merret me fizikėn e madhėsive tė imta atomike.
Pak histori
Bekeri nė vitin 1896 duke punuar me kriprat e uranit zbuloi qė
emetojnė grimcaapo rrezatim, i cili vepron nė pllakėn fotografike.
Maria dhe Pjer Kiri duke bėrė eksperimente treguan se me
radioaktivitet nuk karakterizohet vetėm urani, por veti radioktive kanė
edhe toriumi dhe komponimet e tij. Radioaktiviteti natyror vėrehet tek
elementet e rėnda qė kanė bėrtham jo stabile, por kjo dukuri ėshtė
vėrejtur edhe tek elementet e lehta.
Radioaktiviteti ėshtė proces spontan i zbėrthimit ose
dezintegrimit tė bėrthamave atomike. Si pasojė e zbėrthimit tė tillė
elementi kalon nė njė element tjetėr me atė rast emiton grimva alfa,
beta ose gama.
Fizika kuantike:
Fizika klasike ishte e mjaftueshem te sqaron fenomente fizike ne
kohen kur ishte njė shkalle e ulete e zhvillimit shkencore teknik apo
teknologjik. Me avansimet e paraqitura ne shpejtesine e levizjes se
grimcave materjale dhe me depertimin e njohjes ne veti te imta atomike,
molekulare dhe berthamore shum rezultate eksperimentale fizika klasike
nuk ishte e mundur te pershkruheshin apo te sqarohej manifestimi i
tyre.
Perderisa teoria e relativitetit trajton trupt apo fenomenet ne
aspektin e tyre makroskopik, por qe levizin me shpejtesi shum te medha
(afer shpejtesise se drites) mekanika kuantike trajton vetite me intime
te materjes ne madhesi mikroskopike apo nanometrike.
Kuptimin kuantik pėr here te pare e ka futur Max Planck, gjate
trajtimit te ashtuquajturit rrezatim te trupit te zi, apo gjate
trajtimit te emitimit apo thithjes se rrezatimit apo radiacionit nga
materja.
Sipas teorise kuantike materja nuk e thithe apo emiton energjine
rrezatuese ne menyre te panderprese (kontinuaele) por ne menyre te
nderprere ne forme te "njė numri te kafshatave" apo kuanteve
energjetike. Ne njė trajtim kuantik ne fjalė, ėshtė e bazuar struktura
fotonike e drites,fononet ne trupat e ngurte, spektroskopia atomike,
molekualre dhe berthamore.
Astrofizika
Astrifizika ėshtė degė e astronomisė e cila merret me natyrėn dhe
ndėrtimtarinė e gjithėsisė, duke pėrfshirė vetitė fizike (ndriēimin,
dendėsinė, temperaturėn, dhe pėrbėrjen kimike) tė trupave qiellore si
yjet, galaksitė, dhe mjedisit ndėryjor, si edhe ndėrveprimeve tė tyre.
Ngaqė astrofizika ėshtė njė fushė shumė e gjerė, astrofizikanėt
pėrdorin shumė degė tė fizikės, duke pėrfshirė mekanikėn, mekanikėn
kuantike, elektromagnetizmin, termodinamikėn, relativitetin, fizikėn
bėrthamore dhe grimcore dhe fizikėn atomike dhe molekulare.
Astrofizika dhe astronomia
Astronomia dhe Astrifizika munden tė pėrkufizohen si shkenca qė
studjojnė gjithėsinė. Ato studjojnė vendosjet e trupave qiellore,
lėvizjet e tyre, strukturėn kimiko-fizike, zhvillimin e tyre duke
pėrfshirė kėtu tė kaluarėn dhe tė ardhmen e gjithėsisė.
Shtrirja dhe pėrmbajtja e koncepteve astronomi dhe astrofizikė
janė mjaft tė pėrputhėshme dhe nuk ėshtė e lehtė tė bėhet dallimi i
tyre. Dallimi praktik ėshtė i bazuar nė faktin qė pėrderisa astronomia
si shkencė ka karakter mė tepėr pėrshkrues dhe vėzhgues, astrofizika
studjon edhe proceset fizike tė trupave.
Njė dallim tjetėr ėshtė i bazuar nė vjetėrsinė e kėtyre dy
shkencave. Pėrderisa astronomia trajtohet si njė nga shkencat mė tė
vjetra, astrofizika ėshtė shkencė mjaft e re, meqė bazohet nė trajtimin
e proceseve spektroskopike, bėthamore, relativistike dhe kuantike.
