Shteti
Pikėt
Titulli Preferuar
nga 
Pa idetė e kėtyre gjenive bota sot do tė kishte njė tjetėr pamjePlatoni besonte se secili prej nesh synon tė jetė njė qenie njerėzore e realizuar dhe se filozofia ėshtė shkenca qė na ndihmon tė gjejmė mėnyrėn e kėtij realizimi. Nė kohėn e tij filozofia ishte njė disiplinė e re. Njė nga idetė mė radikale tė Platonit ishte barazia mes realizimit dhe lumturisė njerėzore, me atė qė ai e cilėsonte si harmonia e brendshme e psikikės sonė. Nėse do ti hedhim njė vėshtrim Homerit dhe gjithė poetėve grekė qė ishin para tij, bėhej fjalė pėr njė ēėshtje tė jashtme. Platoni ka thėnė se drejtėsia dhe virtyti janė ēėshtje tė brendshme, pra gjendje tė brendshme tė shpirtit. Mė vonė ky kėndvėshtrim i Platonit u zhvillua nga krishterimi dhe doli ajo qė ata e quajnė ndėrgjegje. Ideja e Platonit ishte njė hap shumė i madh pėrpara nė historinė e etikės dhe fesė perėndimore dhe pati njė ndikim nė zhvillimin e krishterimit.Teoria e Universit, sipas sė cilės Dielli ndodhet nė qendėr tė tij (Koperniku)
Edhe pse Galileo Galilei nuk ishte i pari qė sugjeroi rrotullimin e Tokės rreth Diellit (madje nuk ishte as Nikolla Koperniku, pasi burimet flasin pėr astronomin grek Aristarus qė e bėri njė sugjerim tė tillė 2000 vjet para tyre) zbulimi i Galileos dha prova dhe fakte pėr kėtė teori. Kjo teori pati njė ndikim tė jashtėzakonshėm. Ai zbuloi njollat e Diellit dhe ishte njė nga tė parėt qė zbuloi edhe hėnat e Jupiterit, ēka tregonte se Toka nuk ishte e vetmja qendėr e universit. Ai, gjithashtu, kuptoi se Rruga e Qumėshtit nuk ishte vetėm njė vijė e shndritshme nė qiell, por njė vijė qė pėrbėhej nga shumė yje. Tė gjitha kėto zbulime janė ndėr mė tė mėdhatė e bėra ndonjėherė nė astronomi. Zbulimi kyē i Galileos ishte nisja e kėrkimeve shkencore tė yjeve, duke pėrdorur teleskopėt, qė do tė mundėsonin pamje shumė tė thella tė universit nė krahasim me syrin.DekartiMe deklaratėn cogito ergo sum (mendoj, pra jam), Dekarti e vendosi tė menduarit nė qendėr tė kėrkimit tė tij. Nė vend qė tė fillonte me fizikėn dhe botėn natyrore, ai e nisi me kėtė veti njerėzore. Dekarti arriti qė tė bėnte dallimin mes mendjes dhe materies. Ai me tė drejtė quhet babai i filozofisė moderne. Perspektiva e tij e drejtuar pėr nga mendimi dhe ndėrgjegjja, sikur ato tė ndodheshin jashtė sferės sė shkencės natyrore, ishte njė ide me tė vėrtetė domethėnėse, ide qė edhe sot nuk ėshtė eksploruar plotėsisht. Mendimet e kėtij filozofi i hapėn udhė njė studimi serioz nė lidhje me perceptimin e hapėsirėn psikologjike tė njeriut.Teoria e Gravitetit UniversalTeoria e Njutonit ishte demonstrimi i parė qė matematika mund tė pėrdorej pėr tė kuptuar botėn natyrore. Kėshtu mund tė parashikojmė eklipset e ndryshme edhe njė shekull para se tė ndodhin, sepse sistemi i orbitave tė planetėve ėshtė shumė i thjeshtė. Nėse Njutoni nuk do tė kishte ekzistuar, atėherė ndoshta do tė kishte kaluar njė shekull, a mė shumė kohė para se dikush tė kishte dalė nė pėrfundimin e tij. Koncepti qė universi lėviz sipas rregullave tė matematikės ishte shumė i rėndėsishėm pėr kulturėn e shekullit tė 18-tė. Graviteti i Njutonit ėshtė ende baza e shumė programeve dhe e shumė shpikjeve tė kohės sonė.Adam Smith dhe ekonomia e tij Laissez-Faire
Ideja mė e madhe ekonomike e Adam Smithit ishte se individėt duhet tė lihen tė lirė tė ndjekin interesin e tyre gjithmonė nė kuadrin e sė mirės sė pėrbashkėt. Kjo ide ishte revolucionarizuese, sepse, sipas saj, njerėzit nuk kanė nevojėn e njė despoti mbi kryet e tyre pėr tė mbikėqyrur tė mirėn e pėrgjithshme. Gjithēka qė njeriu ka nevojė ėshtė tregu. Kjo pikėpamje ėshtė huazuar nga Banka Botėrore dhe atė e gjen edhe pas retorikės sė disa prej politikave tė Bushit. Por ka edhe njė tjetėr ide qė pėrflitet mė pak nga partizanėt e tregut tė lirė, qė u jep tė drejtė qeverive tė ndėrhyjnė nė disa zona tė caktuara. Aktualisht, e ashtuquajtura dorė e padukshme e Adam Smithit ėshtė njė ide e diskredituar, e megjithatė ajo vazhdon tė ketė ndikim qoftė pėr mirė, qoftė pėr keq.Liria e gravePėrligjja e tė drejtave tė grave (1792) ėshtė jashtėzakonisht e rėndėsishme. Mary Wollstonecraft i kritikoi tė gjitha mėnyrat me tė cilat femra mbahet e prangosur brenda suazės sė feminizmit. Nė fund tė shekullit tė 19-tė, gratė u turbulluan nga radikalizmi qė predikonte ajo. Mary mendonte se gratė duhet tė jenė tė lira tė zgjedhin pėr jetėn e tyre, sikurse burrat. Me gjithė pėrpjekjet e mėdha nė shekujt vetėm pas Luftės II Botėrore nė vitet 60, gratė shkuan pranė idesė sė Wollstonecraft. Sigurisht qė ishte njė kohė e gjatė qė nga revolucioni qė propozoi Mary, por herėt a vonė ky ndryshim do tė kishte ardhur.Analiza marksiste e kapitalitAnaliza e Marksit ėshtė e njė rėndėsie unike, sepse ajo studioi zhvillimin e kapitalizmit modern. Ai tha se konflikti nė botė nuk ėshtė mes gjinive dhe racave, ėshtė mes 95% tė popullsisė sė botės qė krijon pasuritė dhe vlerat dhe 5% tė popullsisė qė ėshtė pronare e tė mirave. Marksi na dha njė nga shpjegimet mė tė mira nė lidhje me atė qė po ndodhte nė atė kohė dhe qė nuk mund ta hedhėsh poshtė as sot. Kapitalizmi ėshtė forcuar dhe mė nė fund njerėzit kanė nisur tė kuptojnė se ēfarė po ndodh. Ai i ndihmon njerėzit tė kuptojnė pėr shembull se Shtetet e Bashkuara e pushtuan Irakun, sepse kėrkonin naftėn e tij.Teoria e nėnndėrgjegjesFrojdi eksploroi rrugėn pėrmes sė cilės nėnndėrgjegjja drejton disa nga veprimet tona, e qė na ēon tė bėjmė lėvizje qė ndėrgjegjja nuk do ti kishte bėrė kurrė, pasi nuk do tė ishin nė interesin tonė. Ai tha i pari qė pėrmes ėndrrave, apo lapsuseve tė tė folurit njerėzit mund tė kuptojnė shumė nga vetja e tyre e vėrtetė. Frojdi i shndėrroi marrėdhėniet njerėzore nė objekt studimi, duke nėnvizuar se natyra jonė ėshtė shumė mė komplekse dhe e ndėrlikuar nga sa kujtojmė. Tani jetojmė nė njė shoqėri post-frojdiane, ēka do tė thotė se besojmė qė emocionet janė shumė tė rėndėsishme nė motivimin e qenies sonė. Frojdi hodhi poshtė gjithė argumentin racionalist.Teoria e RelativitetitTeoria e Ajnshtajnit ishte nga ato tė paktat qė shndėrroi botėn. Nė dukje tė parė nuk tė jep kėtė pėrshtypje, pasi ėshtė shumė e ēuditshme. Kjo teori ėshtė nė thelb tė ēdo teorie moderne nė lidhje me funksionimin e botės, duke nisur qė nga elektriciteti, magnetizmi, transistorėt etj. Pa relativitetin nuk do tė kishim njė pamje moderne tė botės, atė qė kemi sot.World Wide WebNė mė pak se dy dhjetėvjeēarė rrjeti ka shkuar nga zero, nė miliarda faqe (askush nuk e di saktėsisht se sa) duke u dhėnė tė gjithėve mundėsinė e shndėrrimit nė publikues apo transmetues. Ai ka sjellė shumė lehtėsira, por, nga ana tjetėr, e ka bėrė mjaft tė vėshtirė mbajtjen e sekreteve nė kėtė botė. Tim Berners-Lee, qė e shpiku thuajse i vetėm gjatė viteve 1989-90, ėshtė Gutenbergu i kohės sonė. Gutenbergu revolucionarizoi shtypshkrimin nė vitin 1455, duke e tronditur shumė autoritetin e kishės katolike, duke nxitur reformimin, duke mundėsuar shkencėn e duke i dhėnė formė botės sė re. Web-i ėshtė njė teknologji e krahasueshme me shtypshkronjėn. Por, pėr tė vlerėsuar mė mirė pasojat e revolucionit qė nisi 20 vjet mė parė, do tė duhet shumė kohė.
