Kujtim Shala: Kërkimet letrare, nuk bëhen me marrëveshje

Debat: Rishikimi i historisë së letërsisë shqipe

Studiuesi Kujtim Shala në një prononcim në lidhje me temën e hapur këto ditë në faqet e gazetës se a duhet rishkruar historia letërsisë shqipe, ka potencuar se në kulturat e mëdha në kulturat me traditë të gjerë në këtë drejtim, pothuajse secili brez e shkruan historinë e vet të letërsisë dhe një gjë e tillë nuk realizohet me qëllim të deklasimit të historive që vijën paraprakisht, por se ka edhe sensibilitetin e vet. “Debati për historinë si për gjithë fushën e kërkimeve letrare është përherë i hapur. Unë besoj se asnjëherë nuk mund të flitet për rishikime, por për shkrimin e historisë së letërsisë shqipe. Historia e letërsisë, edhe pse me një objekt mbrapa me kohë, prapë se prapë nuk largohet shumë nga ato që quhen lexime të sotme të letërsisë. Në këtë kuptim, gjithmonë thuhet se kritika letrare i shërben historisë së letërsisë dhe kritika letrare nuk është asgjë më shumë sesa një lexim i sotëm, i një teksti, që mund ta quaj të vjetër”, u shpreh studiuesi Shala. Sipas tij, së paku dy historitë e letërsisë shqipe, të Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, Institutit të Gjuhësisë dhe të Letërsisë dhe dy projekte që i ka udhëhequr Dhimitër Shuteriqi. “Problemi i madh i tyre është në radhë të parë natyra ideologjike, çështje që e dëmton interpretimin e letërsisë shqipe dhe në një kuptim e kodifikon apo normëzon leximin e tërë letërsisë sipas një norme, pavarësisht prej cilës epokë apo cilit formacion është ajo letërsi.”, është shprehur ai. Një tjetër problem, që ashtu si studiues të tjerë, edhe Kujtim Shala ka evidentuar faktin se është mos përfshirja e autorëve themelore në ato dy tekste. “E kam fjalën për autorë të shkallës së rëndësisë si Fishta, Koliqi, Konica, mungon edhe Kuteli, është kaluar shkarazi Lasgushi etj. Në këtë situatë edhe nëse nuk flasim për një histori të re të letërsisë shqipe, pyetja e parë që bënë secili njeri, secili studiues është: Çfarë historie e letërsisë shqipe është ajo kur i mungojnë autorët themelor?. Dhe kur mungojnë autorët themelor, detyrimisht mungojnë edhe dukuritë themelore të cilat e karakterizojnë një letërsi” është shprehur Shala.

Sa i përket çështjes së kompetencës se, cili institucion duhet të iniciojë këtë hap Shala ka theksuar se pasi kërkimet letrare janë të hapura, nuk bëhen me marrëveshje. “Nuk do të thotë se nuk mund të bëhen marrëveshje, por nuk janë të detyrueshme. Mund të bëjnë institucionet, por edhe individët, mund të bëjnë njerëzit që janë në universitete por edhe ata që janë jashtë. Ju mund të shihni kudo në botë një histori të letërsisë apo një tip antologjie të komentuar, që e porosit një botues i njohur dhe një ekip njerëzish apo një studiues i vetëm punon për të”, ka shtuar ai duke mos përjashtuar një përfshirje të tërësishme të letrarëve dhe studiuesve si nga Kosova ashtu edhe nga Shqipëria pastaj gjuhëtarët arbëreshë etj. “Personalisht besoj pak në punën kolektive, pasi që shtrohet çështja e pikëpamjes së autorëve, sa mund të përputhen e sa jo”. Shala gjithashtu ka vënë në pah se kur kërkimet letrare tentojnë të bëhen objektive, prodhojnë mashtrim sepse nuk mund të jenë objektive. “Në fund të fundit nëse ka kërkime objektive letrare, ku mbetet personi që lexon. Pse persona të ndryshëm në kohë të ndryshme, lexojnë tekste të njëjta dhe shumë ndryshe”,- ka përfunduar ai.