Rreziku i Indiferences

Pesëdhjetë e katër vite më parë, një djalë i ri hebre nga një qytet i vogël në malet Carpathian u zgjua, jo larg nga Weimar-i i dashur i Gëtes, në një vend i çnderuar i quajtur Buchenwald. Ai ishte më në fund i lirë, por nuk kishte gëzim në zemër. Ai kujtohet se kurrë nuk do të kishte më. I çliruar një ditë më parë nga ushtarët amerikanë, atij i kujtohet furia e tyre ndaj asaj që panë. Edhe pse sot ai është një burrë plak, gjithmonë do t’i jetë mirënjohës atyre për atë furi, por dhe për dhembshurinë e tyre. Edhe pse nuk e kuptonte gjuhën, sytë e tyre i thonin atë që duhej të dinte, se edhe ata do të kujtonin dhe ishin dëshmitarë.
Jemi në pragun e një shekulli të ri, një milenium i ri. Cila do të jetë trashëgimia e këtij shekulli që po zbehet? Si do të kujtohet në mileniumin e ri? Patjetër që do të gjykohet, dhe do të gjykohet me ashpërsi, në anën morale dhe metafizike. Këto dështime kanë hedhur një hije të errët mbi njerëzimin: dy luftëra botërore, me qindra luftëra civile, zinxhiri pa kuptim i vrasjeve (Gandhi, familja Kennedy, Martin Luther King, Sadat, Rabin), gjakderdhje në Kamboxhia dhe Nigeri, Indi dhe Pakistan, Irlandë dhe Rwanda, Eritrea dhe Etiopi, Sarajevë dhe Kosovë; mizoria në tragjedinë e Hiroshimës. Dhe në një nivel tjetër, Auschwits dhe Treblinka. Kaq shumë dhunë, kaq shumë indiferencë.
Cila është indiferenca? Etimologjikisht, fjala do të thotë “jo pajtim”. Një gjendje e huaj dhe e pazakontë në të cilat vija zbehet mes dritës dhe errësirës, të mirës dhe të keqes. Çfarë janë pasojat e pashmangshme? A është filozofi? A ka ndonjë filozofi indiference të përfytyrueshme? A mund ta konsiderojë dikush indiferencën si virtyt? A është e nevojshme ta praktikosh atë për të ruajtur shëndetin, për të jetuar normalisht, për të shijuar një vakt të mirë dhe një gotë verë, ndërsa bota rrotull nesh përjeton trazira pikëlluese?
Patjetër që indiferenca mund të jetë tunduese, edhe më shumë, joshëse. Është më e lehtë të hedhësh vështrimin larg viktimave. Është më e lehtë t’iu shmangemi pengesave të vrazhda në punën tonë, ëndrrat tona, shpresat tona. Tek e fundit, është e çuditshme, shqetësuese, të përfshihesh në dhimbjen dhe dëshpërimin e dikujt tjetër. Por, për personin që tregohet indiferent, fqinjët të tij apo asaj nuk sjellin pasoja. Kështu që jeta e tyre nuk ka kuptim. Dhimbja e tyre e fshehur, madje e padukshme nuk përbën interes. Indiferenca e zvogëlon tjetrin drejt një abstraktimis.
Atje, pas portave të errëta të Auschwitz-it, më tragjikët ndër të burgosurit ishin Muselmanner-ët, ashtu siç quheshin. Të mbështjellë me batanijet e grisura, ata ishin ulur apo shtrirë në tokë, vështronin me hutim në hapësirë, të pavetëdijshëm se kush apo ku ishin, të huaj në mjedisin e tyre. Ata nuk ndjenin dhimbje, uri, etje. Nuk kishin frikë nga asgjë. Nuk ndjenin asgjë. Ishin të vdekur dhe nuk e dinin.
Të rrënjosur në traditën tonë, disa prej nesh ndjenin se braktisja nga njerëzimi nuk ishte përfundimtare. Ndjemë se të braktiseshe nga Perëndia ishte më keq se të dënoheshe nga Ai. Më mirë një Perëndi i padrejtë se sa një indiferent. Për ne, të shpërfilleshim nga Perëndia ishte një dënim më i rëndë se sa të ishim viktimë e zemërimit të Tij. Njeriu mund të jetojë larg nga Perëndia, jo jashtë Perëndisë. Perëndia është kudo që jemi. Edhe në vuajtje? Edhe në vuajtje.
Të jesh indiferent ndaj asaj vuajtje është ajo që e bën qenien njerëzore çnjerëzore. Indiferenca, tek e fundit është më e rrezikshme se sa zemërimi dhe urrejtja. Inati ndonjëherë bëhet krijues. Dikush shkruan një poemë të madhe, një tjetër një simfoni. Dikush tjetër bën diçka speciale për të mirën e njerëzimit për shkak se është i inatosur me padrejtësinë ndaj së cilës është dëshmitar. Por indiferenca nuk është kurrë krijuese. Madje dhe zemërimi shpesh mund të nxjerrë një reagim. Ti e lufton. Ti e denoncon. Ti e çarmatos atë.
Indiferenca nuk nxjerr asnjë reagim. Indiferenca nuk është një reagim. Indiferenca nuk është një fillim; është fundi. Kështu që indiferenca është gjithmonë miku i armikut, pasi nga kjo përfiton vetëm agresori, asnjëherë viktima e tij, dhimbja e të cilit zmadhohet kur ai ose ajo harrohet. I burgosuri politik në qelinë e tij, fëmijët e uritur, refugjatët e pastrehë, të mos i përgjigjesh kërkesës së tyre, të mos e lehtësosh vetminë e tyre duke i ofruar një rreze shprese është t’i dëbosh nga kujtesa njerëzore. Dhe duke mohuar njerëzinë e tyre, ne tradhtojmë tonën.
Atëherë indiferenca nuk është një mëkat, është një dënim. Dhe ky është një ndër mësimet më të rëndësishme të eksperimenteve të shkujdesura të shekullit për të mirën dhe të keqen.
Nga vendi ku unë vij, shoqëria përbëhet nga tre kategori të thjeshta: vrasësit, viktimat dhe soditësit. Gjatë kohëve më të vështira, brenda getove dhe kampeve të vdekjes, jam i lumtur që zonja Klinton e përmendi se tani po përkujtojmë atë ngjarje, atë periudhë, se tani jemi në Ditët e Përkujtimit, por atëherë, ne ndiheshim të braktisur, të harruar. Të gjithë ashtu ndiheshim.

*Lindur në Transilvani, tani pjesë e Rumanisë. Rritet në një komunitet hebre. Shkrimtar, dëshmitar i vuajtjeve të hebrenjve në kampet naziste gjermane. Në 1986 vlerësohet me Çmimin Nobel për Paqe.

jeta na bo tshnderrohemi nga ato qe jemi ne njerez qe e me pa tvdekurme sy sna intereson shum