Qėndrimi i Serbisė ndaj kolonizimit tė Kosovės dhe ndėrrimit tė strukturės etnike tė saj nuk ndryshoi as pas dėbimit tė pushtuesve gjermanė. Pėr zbatimin e projekteve tė njohura antishqiptare, udhėheqja jugosllave pėrdori po ato mjete dhe metoda, qė ishin pėrdorur edhe pėrpara luftės. Ndryshonin vetėm pretekstet. Pėrpara vitit 1941, shqiptarėt u trajtuan si tė huaj e tė rrezikshėm pėr ekzistencėn e shtetit jugosllav. Pas luftės kjo politikė e kėto masa u justifikuan e u paraqitėn si veprime qė drejtoheshin kundėr shqiptarėve reaksionarė, kundėrrevolucionar, bashkėpunėtorė tė okupatorit e banditė etj.
Pėrpjekjet pėr spastrimin etnik tė Kosovės dhe tė trevave tė tjera etnike shqiptare tė pushtuara nga Jugosllavia, sė pari filluan nė zonat periferike, por shpejt u shtrinė nė mbarė trevat shqiptare. Nė operacionet e tilla tė organizuara morėn pjesė disa divizione me njė efektiv prej 40.000 vetash.[1] Menjėherė u hap ēėshtja e kthimit tė kolonėve. Kėto veprime luftarake, veē formave tė tjera, u shoqėruan me projektin e ri antishqiptar tė Vasa Ēubrilloviqit Problemi i pakicave nė Jugosllavinė e re, datė 3 nėntor 1944. Ēubrilloviqi, nė projektin e tij, nė fillim pranon faktin se serbėt, pas Luftės sė Parė Botėrore, pėrkatėsisht pas formimit tė Mbretėrisė Serbo-Kroate-Sllovene (Jugosllavisė) me 1918, fituan njė pjesė tė territoreve me popullsi tė huaj, tė cilat u bėnė rrezik pėr Jugosllavinė, jo pėr shkak tė kundėrpeshės sė tyre ndaj popujve sllavė, por pėr shkak tė trevave ku jetojnė dhe tė vazhdimėsisė gjeografike qė kanė kėto treva me vendet e tyre amė.[2] Ai nė mes tjerasht thekson: Shqiptarėt duhet akuzuar pėr bashkėpunėtorė tė okupatorit dhe satelitėve tė tij. Nė bazė tė asaj akuze, njė pjesė tė shqiptarėve duhet thjesht shpėrngulur (dėbuar), njė pjesė duhet transferuar nė brendi tė vendit qė ata pėrgjithmon aty do tė humbin, sepse atje nėpėrmjet tė integrimit ata do tė bėhen ata ēka nuk janė, ku nėpėrmjet tė fejės gradualisht do tė serbizohen. Nė anėn tjetėr, thekson mė tutje Qubrilloviqi, pronat shqiptare duhet ti marrin kolonėt.[3]
V. Ēubrilloviqi, para udhėheqjes mė tė lartė tė LNĒJ e tė UNĒJ, i propozon shpėrnguljen masive tė miliona njerėzve, sepse, sipas tij, zgjidhja e vetme dhe e drejtė e kėsaj ēėshtjeje ėshtė shpėrngulja e kėtyre pakicave. Mbėshtetje dhe shembull pėr njė veprim tė tillė ai merrte veprimet e Rajhut tė Tretė dhe dėbimet e kolonizimet e shumė popujve nė Bashkimin Sovjetik dhe nė vendet tjera evropiane. Autori i projektit parashihte edhe hollėsi pėr realizimin e kėtij projekti. Pėr sendėrtimin e projektit, V. Ēubrilloviqi parashihte edhe kohėn, mjetet dhe mėnyrat e veprimit. Sipas tij, koha mė e pėrshtatshme pėr shpėrnguljen efikase ishte lufta, pra shpėrngulja mė e suksesshme ishte shfarosja fizike dhe e plotė e njerėzve. Rol vendimtar, sipas Ēubrilloviqit, kishte ushtria, prandaj ai propozonte qė nė Shtabin e UNĒJ tė formohej njė seksion i posaēėm pėr kėtė ēėshtje. Nė rast se nuk arrihej shfarosja e plotė fizike, ai parashihte edhe masa tjera, siē ishte mohimi i tė gjitha tė drejtave, krijimi i kampeve tė pėrqendrimit, plaēkitja e pronave, shfarosja e intelegjencies dhe e shtresave tė pasura shoqėrore dhe pastaj kolonizimi i menjėhershėm i viseve me elementin sllav.[4] Pėr kėtė qėllim, ai propozonte formimin e njė ministrie tė veēantė, apo sė paku, njė komisariat nė kuadėr tė Ministrisė sė Bujqėsisė. Pastaj, qė bartėsit kryesorė tė misionit tė bėheshin kėshillat nacionalēlirimtare, prej instancave mė tė ulėta deri tek ato mė tė larta, ndėrsa kolonėt tė zgjidheshin nga radhėt e luftėtarėve mė tė dėshmuar dhe, sipas mundėsive, serbė e malazezė qė mė parė nuk ishin kolonizuar. Pėr bartėsit e kėtij misioni, sipas tij, duheshin siguruar rroga tė larta, poste dhe status mė tė privilegjuar nė shoqėri.
Nė mes tjerash ai propozon: Ushtria nė kohėn e opercioneve luftarake, duhet ti spastrojė me plan dhe nė mėnyrė tė pamėshirshme... ato vise qė dėshirojmė ti kolonizojmė me elementin tonė kombėtar.... Ne duhet ti pėrzėmė tė gjitha pakicat nga tokat tona. Pėr kėtė duhet punuar. Gjithė kėtė qė e them pėr Vojvodinė, Sllavoni, Serbi tė Vjetėr (Kosovė) dhe Maqedoni, ky ėshtė minimumi qė duhet tė arrihet nėse duam ti sigurojmė pėr tė ardhmen vetės pronėn e atyre tokave... Tash pėr tash po theksoj vetėm se gjermanėt duhet tė spastrohen patjetėr nga Vojvodina, kurse shqiptarėt nga Rrafshi i Dukagjinit, Kosova dhe Pollogu....; Ēfarė mund tė them sė pari: luftėrat japin mundėsitė mė tė mėdha pėr zgjidhjen e kėtyre problemeve. Ato si tufan, duke kaluar nėpėr shtete, nxjerrin me rrėnjė popuj. Atė qė duhet bėrė me dhjetėvjetėsh e shekuj, gjatė luftės bėhet pėr ndonjė muaj apo ndonjė vit. Duhet bėrė plane detaje, se cilat fshatra dhe cilat rrethe nė Serbi tė Vjetėr dhe nė Maqedoni duhet tė spastrohen, dhe nė bazė tė atij plani duhet vepruar..... Pėrpos spastrimit nga ana e ushtrisė gjatė operacioneve, duhet pėrdorur edhe mjete tė tjera qė pakicat kombėtare tė detyrohen tė shpėrngulen. Para sė gjithash, pėr shkak tė qėndrimit tė tyre nė kėtė luftė, minoriteveve duhet tu merren tė gjitha tė drejtat. Duhet tė nxirren pamėshirshėm para gjykatės sė luftės tė gjithė ata anėtarė tė pakicave kombėtare qė nė ēfarėdo mėnyre kanė qenė nė shėrbim tė okupatorėve. Pėr kėtė duhet tė formohen kampet e pėrqėndrimit, pasuritė e tyre duhet tu konfiskohen, familjet duhet tu dėrgohen nė kampe dhe nė rastin e parė tė dėbohen.[5]
Me planin terrorist tė Ēubrilloviēit parashihej amnestia e pėrgjithshme e ēetnikėve, qė u bė nga Kryesia e AVNOJ-it mė 21.XI.1944. Pas amnestisė, formacione tė tėra ēetnikėsh u transferuan nė Kosovė pėr tė realizuar planin e Ēubrilloviqit. Pėr ti pasur duart tė lira nė zbatimin e terrorit dhe tė gjenocidit mbi popullin shqiptar, udhėheqja jugosllave mobilizoi me dhunė forcėn mė vitale tė shqiptarėve. Shqiptarėt e moshės madhore u mobilizuan me dhunė nė formacionet ushtarake dhe u dėrguan nė Srem tė Vojvodinės, nė Bosnje e nė Kroaci. Tė rinjtė shqiptarė u nisėn nė front pa armė. Nė rrugė pėr nė Tivar u vranė me dhjetėra shqiptarė tė mobilizuar nė Ushtrinė Jugosllave, kurse nė Tivar tė Malit tė Zi vetėm brenda njė nate u vranė dhe u masakruan nga trupat pėrcjellėse serbe rreth 1500 shqiptarė tė mobilizuar.[6] Si rrallė ndonjėherė nė histori, vetė komandantėt, pa asnjė shkas, kishin urdhėruar tė hapet zjarr ndaj ushtarėve tė tyre - vetėm pse ishin shqiptarė. E vrasja e tė rinjve shqiptarė tė mobilizuar vazhdoi edhe mė tej nė udhėtimin e tyre nė front, kėshtu qė as sot e kėsaj dite nuk dihet numri i saktė i atyre qė janė ekzekutuar nga ushtria jugosllave ose qė vėrtet janė vrarė si mish pėr topa nė ndonjė front. Sepse, ishte ky edhe motiv pėr ndjelljen e frikės e tė pasigurisė nė tėrė popullsinė shqiptare, qė kishte mbetur nė Jugosllavi.
Shtabi Suprem i Luftės Nacional-ēlirimtare dhe armata jugosllave, qė nė muajin gusht 1944 iu kishte drejtuar popullit shqiptarė nė Kosovė dhe me gjerė me kėtė porosi kėrcėnuese: Ju shqiptarėt, bashkė me pushtuesit fashistė, ēuat dorė kundėr popujve fqinjė dhe u turpėruat keq Nga sjellja e tillė deri mė tash ju nuk keni ftuar tė drejtėn tė jetoni vėllazėrisht dhe tė barabart mė popujt e tjerė tė Jugoslavisė. Me shkuarjen nga Kosova tė luftetarėve dhe rekrutėve shqiptarė dhe me ardhjen e njėsive ushtarake serbe, malazeze dhe maqedonase, nė Kosovė u ndryshua pėrbėrja e forcave ushtarake nė dobi tė elementit serb. Qė atėherė filluan aksionet e kėtyre njėsive ushtarake pėr pastrimin e Kosovės nga bandat shqiptare. Nė tė vėrtetė, kėtu ishte fjala pėr hakmarrje kundėr popullit shqiptarė, pėr shkak se gjatė luftės nuk kishte lejuar depėrtimin e forcave ēetnike nė Kosovė.[7]
Edhe pse Jugosllavia nė mėnyrė publike pas vitit 1944 ishte deklaruar pėr barazi tė pėrgjithshme dhe lirinė e tė gjithė qytetarėve, politika serbomadhe ka shkuar disa hapa mė tutje nė aspektin e programimit tė shfarosjes sė popullit shqiptarė. Njė program tė ri tė tillė kundėr shqiptarėve me titull Tajni cirkular za istrebljavanje svih albanaca Kosova 5.II.1945 (Qarkorja serkete pėr shfarosjen e tėrė shqiptarėve tė Kosovės mė 5.II 1945), e kishte shkruar njė mėsues nga Vushtrria. Edhe ky program, sikurse tė tjerėt nuk kishte risi nė aspektin e metodave dhe mėnyės sė shfarosjes sė shqiptarėve, nga programet tjera.[8]
Para ardhjes sė njėsive ushtarake nga territoret fqinje, hakmarrjen e kishte filluar OZN-a, si dhe disa njėsi kosovare nėn komanden e komunistėve serbė e malazez. OZN-a filloi me likuidimin e njerėzve qė gėzonin autoritet tė cilėt nuk ishin nėn armė, por ishin njerėz kryesisht tė nderuar. Kjo bėhej me qėllim tė lėnies sė popullit shqiptarė pa njerėz qė mund ti pritnin atij. Njerėzit merreshin nga shtėpia, kryesisht natėn, dhe dėrgoheshin nė burgje dhe atje pas marrjes nė pyetje vriteshin tė shumtėn e herės me armė tė ftohta. Familjeve tė tė vrarėve nuk u kumtohej asnjėherė pėr fatin e tyre dhe as qė u dihen varret e sot e kėsaj dite. Me ligjin pėr amnistinė, tė datės 20 tetor 1944, pjesėmarrėsitė e njėsive ēetnike tė Drazha Mihajloviq, kriminelėt e tė gjitha ngjyrave, jo vetėm qė u amnistuan, por atyre u jepej edhe mundėsia pėr tu futur nė aradha partizane, dhe ashtu si mė parė me kokardėn ēetnike, tani me yllin pesėcepėsh tė vrisnin kundėrevolucionarėt shqiptarė.[9]
Nė rrethana tė tilla shfarosėse shqiptarėt organizuan rezistencėn e armatosur pėr tu mbrojtur nga terrori dhe pėr tė kundėrshtar riokupimin e viseve tė tyre nga komunistėt serbė. Pėr tė thyer rezistencėn e fuqishme demokratike e liridashėse, si dhe pėr tė justifikuar zbatimin e mėtejshėm tė gjenocidit, me 8 shkurt 1945, nė Kosovė u vendos administrimi ushtarak, me arsyetimin pėr ta normalizuar gjendjen. Tani, vazhdimi i terrorit dhe krimit mbi popullatėn shqiptare u legjitimua edhe zyrtarisht. Pushteti ushtarak, qė iu imponua popullit shqiptar tė Kosovės, nuk ishte formė e panjohur represioni, gjenocidi e terrori ndaj shqiptarėve, sepse pushtuesit jugosllavė e kishin zbatuar atė edhe mė parė. Kėshtu kishte ndodhur sa herė qė trupat serbe, malazeze apo jugosllave kishin pushtuar e ripushtuar viset shqiptare. Nė vitin 1913, nė viset shqiptare, qė iu aneksuan Serbisė, organizimi i pushtetit iu ngarkua ushtrisė dhe administratės ushtarake.[10] Kjo u bė nė bazė tė propozimit tė Komandės sė Zonės III tė Armatės, datė 12.XII.1912. Nė kėto treva, Komanda Supreme e Ushtrisė serbe e drejtonte vendin nėpėrmjet organeve tė sistemit ushtarak e policor.[11] Nė vjeshtė tė vitit 1918, krahas ripushtimit tė Kosovės dhe tė viseve tė tjera etnike shqiptare u vendos diktatura ushtarake-policore e gėrshetuar me pushtetin civil serb, i cili ushtroi gjenocidin shfarosės mbi popullin shqiptar. Nė trevat shqiptare nuk vlente kurrfarė legjislacioni, rregullin dhe qetėsinė e siguronte ushtria serbo-jugosllave me ndihmėn e aparatit policor.[12] Administrimi Ushtarak, qė u vendos nė Kosovė nė vitin 1945, tė cilit iu besua udhėheqja ushtarake e pushtetit civil dhe gjyqėsor deri nė rregullimin e rrethanave, pėrkatėsisht deri nė aneksimin e saj nga Serbia.
Nė korrik tė vitit 1945, nė njė kuvend tė organizuar nė Prizren, Kosovės, nė vend tė pavarėsisė, pėrkatėsisht tė bashkimit me Shqipėrinė, iu njoh vetėm autonomia e kufizuar nė kuadėr tė Serbisė dhe Jugosllavisė dhe iu caktuan kufijtė e sotėm. Trojet Shqiptare u copėtuan nga Serbia, Mali i Zi dhe Maqedonia. Duhet shtuar se gjatė luftimeve kundėr forcave ushtarake gjermane dhe italiane nė Kosovė u vranė reth 6.100 vetė, nga tė cilėt, pothuajse tėrėsisht ishin shqiptarė.
Pėr ti mashtruar disa qarqe tė brendshme pėrparimtare e internacionaliste dhe mbarė opinioni ndėrkombėtar, serbomėdhenjtė, me ndikim tė dukshėm nė mbarė Jugosllavinė, emėrtimit Ministria e Kolonizimit i shtuan atributin sintagmor reformė agrare, kėshtu qė kjo ministri mė vonė do tė quhet Ministria e Reformės Agrare dhe e Kolonizimit. Se kjo ministri nuk kishte kurrfarė karakteri agrar dhe nuk punonte fare pėr ndonjė reformė agrare shihet edhe nga fakti se kjo reformė dhe ky kolonizim u zbatua vetėm nė Vojvodinė, nė Kosovė e nė Maqedoni, pra nė territoret ku jetonin kryesisht nacionaliteti shqiptar, hungarez, gjerman, maqedonas etj. Po kėtė konstatim e vėrteton edhe e dhėna se revizioni i reformės agrare u bė mbėshtetur nė Dekretin jugosllav dhe nė Ligjin pėr revizionin e ndarjes sė tokave kolonėve dhe tė interesuarve tė tjerė agrarė nė Maqedoni dhe nė Kosovė e Metohi me 5 nėntor 1945.[13]
Rikolonizimi - kthimi i kolonėve nė Kosovė
Ēėshtjen e rikolonizimit dhe kinse tė reformės agrare nė Kosovė nė muajt e parė tė vitit 1945, Serbia nuk e aktualizoi, pėrkundrazi Drejtoria e Punėve tė Brendshme tė Jugosllavisė Fedrative Demokratike me vendimin e datės 5 mars 1945, pėrkohėsisht ua ndalonte kthyerjen e kolonėve nė vendet e vendosura gjatė periudhės ndėrmjet dy luftėrave botėrore.[14] Kjo e bėri atė, jo pse ajo nga ky synim kishte hequr dorė, por nga se nė kėtė kohė nė Kosovė zhvilloheshin luftėra tė rrepta, sepse shqiptarėt nuk pajtoheshin me ripushtimin dhe ngase pozita e Kosovės ende nuk ishte e qartė. Mirėpo, edhe pėrkundėr kėsaj ishte marrė Direktiva e Politbyros sė KQ PKJ e datės 1 prill 1945 pėr kthyerjen e tė gjithė kolonėve nė Kosovė (pėrkundėr qėndrimit tė 5 marsit 1945). Pasi kundėrvėnia e shqiptarėve u shua me gjak dhe deri diku u ndriēua pozita e Kosovės, ēėshtja e kolonizimit tė Kosovės nė mbledhjen prej 6-8 shtatorit 1945 tė Kėshillit agrar u fut nė procedurė tė shpejtuar, duke sqaruar se Kosova futet nė kuotėn e Serbisė dhe se nė kėtė krahinė me kolonizim e reformė agrare do tė pėrfshihen 28.750 hektarė ose 50.000 jutė.[15] Po nė kėtė mbledhje u miratua Ligji pėr revizionin e reformės agrare pėr Maqedoni dhe Kosovė e Metohi.[16]
Nė kohėn kur nė qarqet jugosllave heshtej ēėshtja e reformės agrare dhe e kolonizimit, nė Kosovė dhe nė Serbi zhvillohej veprimtaria e madhe e pėrgatitjeve pėr kolonizimin e serishėm tė Kosovės. Kėtė konstatim e vėrtetojnė depeshat e shumta tė kolonėve dhe autoriteteve serbe, qė ua dėrguan Kėshillit Agrar me kėrkesa qė edhe nė kėtė krahinė tė fillojė kolonizimi dhe reforma agrare, tė cilat u shqyrtuan nė mbledhjen e 5 tetorit tė vitit 1945. Po tė kėsaj fryme ishin vendimet e Kėshillit Agrar tė mbedhjes sė tij mė 16 tetor 1945. Nė kėtė mbledhje, veē tė tjerash, u vendos qė kolonėt serbo-malazezė tė vendosur nė Vojvodinė tė kthehen nė Kosovė, ndėrsa kolonėt e Shqipėrisė sa mė parė tė shpėrngulėn nga Kosova. Veprimtaria e organizuar mirė nė Kosovė pėr kolonizimin e saj u hetua edhe nė Kėshillin Agrar tė Ministrisė sė Kolonizimit. Nė mbledhjen e kėtij kėshilli me 7 dhjetor 1945, veē tė tjerash, u trajtua ēėshtja e zbatimit tė Ligjit tė revizionit dhe tė ndarjes sė tokave nė Kosovė dhe pėr referim sa mė tė shpejtė u autorizua njėri nga ministrat e kėsaj ministrie. Veē kėsaj pėr sendėrtimin e kėtij qėllimi ky kėshill, nė mbledhjen e njėjtė, kolonėve tė Kosovės ua ndau 5.000.000 dinarė, qė pėr atė kohė paraqiste njė shumė tė madhe tė hollash.[17]
FRJ).
Pėrpjekjet pėr spastrimin etnik tė Kosovės dhe tė trevave tė tjera etnike shqiptare tė pushtuara nga Jugosllavia, sė pari filluan nė zonat periferike, por shpejt u shtrinė nė mbarė trevat shqiptare. Nė operacionet e tilla tė organizuara morėn pjesė disa divizione me njė efektiv prej 40.000 vetash.[1] Menjėherė u hap ēėshtja e kthimit tė kolonėve. Kėto veprime luftarake, veē formave tė tjera, u shoqėruan me projektin e ri antishqiptar tė Vasa Ēubrilloviqit Problemi i pakicave nė Jugosllavinė e re, datė 3 nėntor 1944. Ēubrilloviqi, nė projektin e tij, nė fillim pranon faktin se serbėt, pas Luftės sė Parė Botėrore, pėrkatėsisht pas formimit tė Mbretėrisė Serbo-Kroate-Sllovene (Jugosllavisė) me 1918, fituan njė pjesė tė territoreve me popullsi tė huaj, tė cilat u bėnė rrezik pėr Jugosllavinė, jo pėr shkak tė kundėrpeshės sė tyre ndaj popujve sllavė, por pėr shkak tė trevave ku jetojnė dhe tė vazhdimėsisė gjeografike qė kanė kėto treva me vendet e tyre amė.[2] Ai nė mes tjerasht thekson: Shqiptarėt duhet akuzuar pėr bashkėpunėtorė tė okupatorit dhe satelitėve tė tij. Nė bazė tė asaj akuze, njė pjesė tė shqiptarėve duhet thjesht shpėrngulur (dėbuar), njė pjesė duhet transferuar nė brendi tė vendit qė ata pėrgjithmon aty do tė humbin, sepse atje nėpėrmjet tė integrimit ata do tė bėhen ata ēka nuk janė, ku nėpėrmjet tė fejės gradualisht do tė serbizohen. Nė anėn tjetėr, thekson mė tutje Qubrilloviqi, pronat shqiptare duhet ti marrin kolonėt.[3]
V. Ēubrilloviqi, para udhėheqjes mė tė lartė tė LNĒJ e tė UNĒJ, i propozon shpėrnguljen masive tė miliona njerėzve, sepse, sipas tij, zgjidhja e vetme dhe e drejtė e kėsaj ēėshtjeje ėshtė shpėrngulja e kėtyre pakicave. Mbėshtetje dhe shembull pėr njė veprim tė tillė ai merrte veprimet e Rajhut tė Tretė dhe dėbimet e kolonizimet e shumė popujve nė Bashkimin Sovjetik dhe nė vendet tjera evropiane. Autori i projektit parashihte edhe hollėsi pėr realizimin e kėtij projekti. Pėr sendėrtimin e projektit, V. Ēubrilloviqi parashihte edhe kohėn, mjetet dhe mėnyrat e veprimit. Sipas tij, koha mė e pėrshtatshme pėr shpėrnguljen efikase ishte lufta, pra shpėrngulja mė e suksesshme ishte shfarosja fizike dhe e plotė e njerėzve. Rol vendimtar, sipas Ēubrilloviqit, kishte ushtria, prandaj ai propozonte qė nė Shtabin e UNĒJ tė formohej njė seksion i posaēėm pėr kėtė ēėshtje. Nė rast se nuk arrihej shfarosja e plotė fizike, ai parashihte edhe masa tjera, siē ishte mohimi i tė gjitha tė drejtave, krijimi i kampeve tė pėrqendrimit, plaēkitja e pronave, shfarosja e intelegjencies dhe e shtresave tė pasura shoqėrore dhe pastaj kolonizimi i menjėhershėm i viseve me elementin sllav.[4] Pėr kėtė qėllim, ai propozonte formimin e njė ministrie tė veēantė, apo sė paku, njė komisariat nė kuadėr tė Ministrisė sė Bujqėsisė. Pastaj, qė bartėsit kryesorė tė misionit tė bėheshin kėshillat nacionalēlirimtare, prej instancave mė tė ulėta deri tek ato mė tė larta, ndėrsa kolonėt tė zgjidheshin nga radhėt e luftėtarėve mė tė dėshmuar dhe, sipas mundėsive, serbė e malazezė qė mė parė nuk ishin kolonizuar. Pėr bartėsit e kėtij misioni, sipas tij, duheshin siguruar rroga tė larta, poste dhe status mė tė privilegjuar nė shoqėri.
Nė mes tjerash ai propozon: Ushtria nė kohėn e opercioneve luftarake, duhet ti spastrojė me plan dhe nė mėnyrė tė pamėshirshme... ato vise qė dėshirojmė ti kolonizojmė me elementin tonė kombėtar.... Ne duhet ti pėrzėmė tė gjitha pakicat nga tokat tona. Pėr kėtė duhet punuar. Gjithė kėtė qė e them pėr Vojvodinė, Sllavoni, Serbi tė Vjetėr (Kosovė) dhe Maqedoni, ky ėshtė minimumi qė duhet tė arrihet nėse duam ti sigurojmė pėr tė ardhmen vetės pronėn e atyre tokave... Tash pėr tash po theksoj vetėm se gjermanėt duhet tė spastrohen patjetėr nga Vojvodina, kurse shqiptarėt nga Rrafshi i Dukagjinit, Kosova dhe Pollogu....; Ēfarė mund tė them sė pari: luftėrat japin mundėsitė mė tė mėdha pėr zgjidhjen e kėtyre problemeve. Ato si tufan, duke kaluar nėpėr shtete, nxjerrin me rrėnjė popuj. Atė qė duhet bėrė me dhjetėvjetėsh e shekuj, gjatė luftės bėhet pėr ndonjė muaj apo ndonjė vit. Duhet bėrė plane detaje, se cilat fshatra dhe cilat rrethe nė Serbi tė Vjetėr dhe nė Maqedoni duhet tė spastrohen, dhe nė bazė tė atij plani duhet vepruar..... Pėrpos spastrimit nga ana e ushtrisė gjatė operacioneve, duhet pėrdorur edhe mjete tė tjera qė pakicat kombėtare tė detyrohen tė shpėrngulen. Para sė gjithash, pėr shkak tė qėndrimit tė tyre nė kėtė luftė, minoriteveve duhet tu merren tė gjitha tė drejtat. Duhet tė nxirren pamėshirshėm para gjykatės sė luftės tė gjithė ata anėtarė tė pakicave kombėtare qė nė ēfarėdo mėnyre kanė qenė nė shėrbim tė okupatorėve. Pėr kėtė duhet tė formohen kampet e pėrqėndrimit, pasuritė e tyre duhet tu konfiskohen, familjet duhet tu dėrgohen nė kampe dhe nė rastin e parė tė dėbohen.[5]
Me planin terrorist tė Ēubrilloviēit parashihej amnestia e pėrgjithshme e ēetnikėve, qė u bė nga Kryesia e AVNOJ-it mė 21.XI.1944. Pas amnestisė, formacione tė tėra ēetnikėsh u transferuan nė Kosovė pėr tė realizuar planin e Ēubrilloviqit. Pėr ti pasur duart tė lira nė zbatimin e terrorit dhe tė gjenocidit mbi popullin shqiptar, udhėheqja jugosllave mobilizoi me dhunė forcėn mė vitale tė shqiptarėve. Shqiptarėt e moshės madhore u mobilizuan me dhunė nė formacionet ushtarake dhe u dėrguan nė Srem tė Vojvodinės, nė Bosnje e nė Kroaci. Tė rinjtė shqiptarė u nisėn nė front pa armė. Nė rrugė pėr nė Tivar u vranė me dhjetėra shqiptarė tė mobilizuar nė Ushtrinė Jugosllave, kurse nė Tivar tė Malit tė Zi vetėm brenda njė nate u vranė dhe u masakruan nga trupat pėrcjellėse serbe rreth 1500 shqiptarė tė mobilizuar.[6] Si rrallė ndonjėherė nė histori, vetė komandantėt, pa asnjė shkas, kishin urdhėruar tė hapet zjarr ndaj ushtarėve tė tyre - vetėm pse ishin shqiptarė. E vrasja e tė rinjve shqiptarė tė mobilizuar vazhdoi edhe mė tej nė udhėtimin e tyre nė front, kėshtu qė as sot e kėsaj dite nuk dihet numri i saktė i atyre qė janė ekzekutuar nga ushtria jugosllave ose qė vėrtet janė vrarė si mish pėr topa nė ndonjė front. Sepse, ishte ky edhe motiv pėr ndjelljen e frikės e tė pasigurisė nė tėrė popullsinė shqiptare, qė kishte mbetur nė Jugosllavi.
Shtabi Suprem i Luftės Nacional-ēlirimtare dhe armata jugosllave, qė nė muajin gusht 1944 iu kishte drejtuar popullit shqiptarė nė Kosovė dhe me gjerė me kėtė porosi kėrcėnuese: Ju shqiptarėt, bashkė me pushtuesit fashistė, ēuat dorė kundėr popujve fqinjė dhe u turpėruat keq Nga sjellja e tillė deri mė tash ju nuk keni ftuar tė drejtėn tė jetoni vėllazėrisht dhe tė barabart mė popujt e tjerė tė Jugoslavisė. Me shkuarjen nga Kosova tė luftetarėve dhe rekrutėve shqiptarė dhe me ardhjen e njėsive ushtarake serbe, malazeze dhe maqedonase, nė Kosovė u ndryshua pėrbėrja e forcave ushtarake nė dobi tė elementit serb. Qė atėherė filluan aksionet e kėtyre njėsive ushtarake pėr pastrimin e Kosovės nga bandat shqiptare. Nė tė vėrtetė, kėtu ishte fjala pėr hakmarrje kundėr popullit shqiptarė, pėr shkak se gjatė luftės nuk kishte lejuar depėrtimin e forcave ēetnike nė Kosovė.[7]
Edhe pse Jugosllavia nė mėnyrė publike pas vitit 1944 ishte deklaruar pėr barazi tė pėrgjithshme dhe lirinė e tė gjithė qytetarėve, politika serbomadhe ka shkuar disa hapa mė tutje nė aspektin e programimit tė shfarosjes sė popullit shqiptarė. Njė program tė ri tė tillė kundėr shqiptarėve me titull Tajni cirkular za istrebljavanje svih albanaca Kosova 5.II.1945 (Qarkorja serkete pėr shfarosjen e tėrė shqiptarėve tė Kosovės mė 5.II 1945), e kishte shkruar njė mėsues nga Vushtrria. Edhe ky program, sikurse tė tjerėt nuk kishte risi nė aspektin e metodave dhe mėnyės sė shfarosjes sė shqiptarėve, nga programet tjera.[8]
Para ardhjes sė njėsive ushtarake nga territoret fqinje, hakmarrjen e kishte filluar OZN-a, si dhe disa njėsi kosovare nėn komanden e komunistėve serbė e malazez. OZN-a filloi me likuidimin e njerėzve qė gėzonin autoritet tė cilėt nuk ishin nėn armė, por ishin njerėz kryesisht tė nderuar. Kjo bėhej me qėllim tė lėnies sė popullit shqiptarė pa njerėz qė mund ti pritnin atij. Njerėzit merreshin nga shtėpia, kryesisht natėn, dhe dėrgoheshin nė burgje dhe atje pas marrjes nė pyetje vriteshin tė shumtėn e herės me armė tė ftohta. Familjeve tė tė vrarėve nuk u kumtohej asnjėherė pėr fatin e tyre dhe as qė u dihen varret e sot e kėsaj dite. Me ligjin pėr amnistinė, tė datės 20 tetor 1944, pjesėmarrėsitė e njėsive ēetnike tė Drazha Mihajloviq, kriminelėt e tė gjitha ngjyrave, jo vetėm qė u amnistuan, por atyre u jepej edhe mundėsia pėr tu futur nė aradha partizane, dhe ashtu si mė parė me kokardėn ēetnike, tani me yllin pesėcepėsh tė vrisnin kundėrevolucionarėt shqiptarė.[9]
Nė rrethana tė tilla shfarosėse shqiptarėt organizuan rezistencėn e armatosur pėr tu mbrojtur nga terrori dhe pėr tė kundėrshtar riokupimin e viseve tė tyre nga komunistėt serbė. Pėr tė thyer rezistencėn e fuqishme demokratike e liridashėse, si dhe pėr tė justifikuar zbatimin e mėtejshėm tė gjenocidit, me 8 shkurt 1945, nė Kosovė u vendos administrimi ushtarak, me arsyetimin pėr ta normalizuar gjendjen. Tani, vazhdimi i terrorit dhe krimit mbi popullatėn shqiptare u legjitimua edhe zyrtarisht. Pushteti ushtarak, qė iu imponua popullit shqiptar tė Kosovės, nuk ishte formė e panjohur represioni, gjenocidi e terrori ndaj shqiptarėve, sepse pushtuesit jugosllavė e kishin zbatuar atė edhe mė parė. Kėshtu kishte ndodhur sa herė qė trupat serbe, malazeze apo jugosllave kishin pushtuar e ripushtuar viset shqiptare. Nė vitin 1913, nė viset shqiptare, qė iu aneksuan Serbisė, organizimi i pushtetit iu ngarkua ushtrisė dhe administratės ushtarake.[10] Kjo u bė nė bazė tė propozimit tė Komandės sė Zonės III tė Armatės, datė 12.XII.1912. Nė kėto treva, Komanda Supreme e Ushtrisė serbe e drejtonte vendin nėpėrmjet organeve tė sistemit ushtarak e policor.[11] Nė vjeshtė tė vitit 1918, krahas ripushtimit tė Kosovės dhe tė viseve tė tjera etnike shqiptare u vendos diktatura ushtarake-policore e gėrshetuar me pushtetin civil serb, i cili ushtroi gjenocidin shfarosės mbi popullin shqiptar. Nė trevat shqiptare nuk vlente kurrfarė legjislacioni, rregullin dhe qetėsinė e siguronte ushtria serbo-jugosllave me ndihmėn e aparatit policor.[12] Administrimi Ushtarak, qė u vendos nė Kosovė nė vitin 1945, tė cilit iu besua udhėheqja ushtarake e pushtetit civil dhe gjyqėsor deri nė rregullimin e rrethanave, pėrkatėsisht deri nė aneksimin e saj nga Serbia.
Nė korrik tė vitit 1945, nė njė kuvend tė organizuar nė Prizren, Kosovės, nė vend tė pavarėsisė, pėrkatėsisht tė bashkimit me Shqipėrinė, iu njoh vetėm autonomia e kufizuar nė kuadėr tė Serbisė dhe Jugosllavisė dhe iu caktuan kufijtė e sotėm. Trojet Shqiptare u copėtuan nga Serbia, Mali i Zi dhe Maqedonia. Duhet shtuar se gjatė luftimeve kundėr forcave ushtarake gjermane dhe italiane nė Kosovė u vranė reth 6.100 vetė, nga tė cilėt, pothuajse tėrėsisht ishin shqiptarė.
Pėr ti mashtruar disa qarqe tė brendshme pėrparimtare e internacionaliste dhe mbarė opinioni ndėrkombėtar, serbomėdhenjtė, me ndikim tė dukshėm nė mbarė Jugosllavinė, emėrtimit Ministria e Kolonizimit i shtuan atributin sintagmor reformė agrare, kėshtu qė kjo ministri mė vonė do tė quhet Ministria e Reformės Agrare dhe e Kolonizimit. Se kjo ministri nuk kishte kurrfarė karakteri agrar dhe nuk punonte fare pėr ndonjė reformė agrare shihet edhe nga fakti se kjo reformė dhe ky kolonizim u zbatua vetėm nė Vojvodinė, nė Kosovė e nė Maqedoni, pra nė territoret ku jetonin kryesisht nacionaliteti shqiptar, hungarez, gjerman, maqedonas etj. Po kėtė konstatim e vėrteton edhe e dhėna se revizioni i reformės agrare u bė mbėshtetur nė Dekretin jugosllav dhe nė Ligjin pėr revizionin e ndarjes sė tokave kolonėve dhe tė interesuarve tė tjerė agrarė nė Maqedoni dhe nė Kosovė e Metohi me 5 nėntor 1945.[13]
Rikolonizimi - kthimi i kolonėve nė Kosovė
Ēėshtjen e rikolonizimit dhe kinse tė reformės agrare nė Kosovė nė muajt e parė tė vitit 1945, Serbia nuk e aktualizoi, pėrkundrazi Drejtoria e Punėve tė Brendshme tė Jugosllavisė Fedrative Demokratike me vendimin e datės 5 mars 1945, pėrkohėsisht ua ndalonte kthyerjen e kolonėve nė vendet e vendosura gjatė periudhės ndėrmjet dy luftėrave botėrore.[14] Kjo e bėri atė, jo pse ajo nga ky synim kishte hequr dorė, por nga se nė kėtė kohė nė Kosovė zhvilloheshin luftėra tė rrepta, sepse shqiptarėt nuk pajtoheshin me ripushtimin dhe ngase pozita e Kosovės ende nuk ishte e qartė. Mirėpo, edhe pėrkundėr kėsaj ishte marrė Direktiva e Politbyros sė KQ PKJ e datės 1 prill 1945 pėr kthyerjen e tė gjithė kolonėve nė Kosovė (pėrkundėr qėndrimit tė 5 marsit 1945). Pasi kundėrvėnia e shqiptarėve u shua me gjak dhe deri diku u ndriēua pozita e Kosovės, ēėshtja e kolonizimit tė Kosovės nė mbledhjen prej 6-8 shtatorit 1945 tė Kėshillit agrar u fut nė procedurė tė shpejtuar, duke sqaruar se Kosova futet nė kuotėn e Serbisė dhe se nė kėtė krahinė me kolonizim e reformė agrare do tė pėrfshihen 28.750 hektarė ose 50.000 jutė.[15] Po nė kėtė mbledhje u miratua Ligji pėr revizionin e reformės agrare pėr Maqedoni dhe Kosovė e Metohi.[16]
Nė kohėn kur nė qarqet jugosllave heshtej ēėshtja e reformės agrare dhe e kolonizimit, nė Kosovė dhe nė Serbi zhvillohej veprimtaria e madhe e pėrgatitjeve pėr kolonizimin e serishėm tė Kosovės. Kėtė konstatim e vėrtetojnė depeshat e shumta tė kolonėve dhe autoriteteve serbe, qė ua dėrguan Kėshillit Agrar me kėrkesa qė edhe nė kėtė krahinė tė fillojė kolonizimi dhe reforma agrare, tė cilat u shqyrtuan nė mbledhjen e 5 tetorit tė vitit 1945. Po tė kėsaj fryme ishin vendimet e Kėshillit Agrar tė mbedhjes sė tij mė 16 tetor 1945. Nė kėtė mbledhje, veē tė tjerash, u vendos qė kolonėt serbo-malazezė tė vendosur nė Vojvodinė tė kthehen nė Kosovė, ndėrsa kolonėt e Shqipėrisė sa mė parė tė shpėrngulėn nga Kosova. Veprimtaria e organizuar mirė nė Kosovė pėr kolonizimin e saj u hetua edhe nė Kėshillin Agrar tė Ministrisė sė Kolonizimit. Nė mbledhjen e kėtij kėshilli me 7 dhjetor 1945, veē tė tjerash, u trajtua ēėshtja e zbatimit tė Ligjit tė revizionit dhe tė ndarjes sė tokave nė Kosovė dhe pėr referim sa mė tė shpejtė u autorizua njėri nga ministrat e kėsaj ministrie. Veē kėsaj pėr sendėrtimin e kėtij qėllimi ky kėshill, nė mbledhjen e njėjtė, kolonėve tė Kosovės ua ndau 5.000.000 dinarė, qė pėr atė kohė paraqiste njė shumė tė madhe tė hollash.[17]
FRJ).