Prej pak kohėsh e ke tė vėshtirė tė kujtosh. Jo, kujtesa historike funksionon pėr mrekulli, por ajo afatshkurtėr ka filluar tė ēalojė. Por ja pse ndodh dhe si ta kapni nė kohė
Lamtumirė kujtesės afatshkurtėr?
Edhe pse nuk jeni shquar pėr kujtesė tė fortė nuk prishet ndonjė punė. Numrat, mbiemrat, rrugėt, takimet: pėr ju axhenda gjithnjė ka qenė e domosdoshme dhe funksionale. Por tani ? prej pak kohėsh e keni tė vėshtirė ti kujtoni gjėrat. Pėr fat tė mirė kujtesa afatgjatė funksionon pėr mrekulli, ajo afatshkurtėr ka nisur tė ēalojė. Kėshtu, nė mes tė njė bashkėbisedimi filloni tė belbėzoni: po, por si e ka emrin ai personi i asaj kompanisė qė ėshtė ngjitur me tonėn. Pėrveē kėsaj keni filluar tė shfletoni axhendėn pėr tė kujtuar numrat qė mė parė i dije pėrmendėsh; derisa njė ditė tė bukur gjendeni nė njė dhomė ku keni shkuar pėr tė marrė diēka po, por ēfarė?
Pas kėtyre ndodhive fillon ti lidhėsh gjėrat dhe ua vė fajin moshės qė ikėn, trurit qė humbet fleksibilitetin, madje mendon pėr Alzhajmerin.
Pėrse ndodh kjo?
Qetėsohuni pak. Bėj njė rezyme tė gjėrave qė po tė ndodhin. Natyrisht qė jeni nėn presionin e stresit tė punės, gjėrave qė duhet tė bėni dhe ndoshta pushimet e fundit qė keni kaluar (ato qė zgjasin tė paktėn pesė ditė) kanė kaluar prej shumė kohėsh. Njė nxitės tjetėr i mosmbajtjes mend ėshtė edhe tė ushqyerit keq: hamburger para kompjuterit, anashkalimi i vaktit pėr shkak tė njė mbledhjeje urgjente, apo mezet nė kėmbė me shokėt (shumė fjalė dhe pak ushqim tė shėndetshėm). Problemi yt ėshtė i thjeshtė dhe ka dy origjina, njė mendor dhe njė fizik. Origjina e parė ėshtė neurologjike dhe lidhet me faktin se kur jemi tė bombarduar nga shumė informacione, kur ēdo gjė bėhet parėsore, truri ynė duhet tė bėjė disa zgjedhje: tė mbajė lajmet mė tė rėndėsishme dhe mė tė nevojshme tė ruajtura nė bazėn e tė dhėnave ose tė kalojė nė plan tė dytė ato jostrategjike, shpjegon profesori i neurologjisė, Nicola Mercuri. Kėshtu po tė mendoheni mirė do tė shikoni se gjėrat qė pėrpiqeni ti harroni sado tė rėndėsishme qė tė jenė, janė tė dorės sė dytė dhe jo parėsore. Pėr kėtė arsye nė njė sirtar tė kujtesės: nuk zhduken, por thjesht bllokohen, sepse keni gjėra mė tė rėndėsishme pėr tė kujtuar dhe pėr ti pėrdorur menjėherė. Pra ato qė nuk kujtoni janė lajmet e shkurtra (mbiemrat, numrat, oraret) qė nė kėtė rast mund ti shkruani. Rrini tė qetė: nuk keni tė bėni me demencė ose plakje tė neuroneve, por vetėm me instinktin e mbijetesės sė trurit tuaj. Bėni njė pyetėsor me veten (p.sh: ēfarė deshe nė atė dhomė?) dhe kėshtu enigma zgjidhet.
E dyta: pėrveē stresit po ushqeheni keq. Pėr kujtesėn nuk janė tė rėndėsishme sasia, por cilėsia. Duke ngrėnė shėndetshėm fuqizoni kujtesėn, thotė doktori. Personat qė ushqehen keq kanė mungesė tė vitaminave tė grupit B, (vitaminat e vėrteta tė kujtesės) sidomos ajo B1 dhe B12. Pėr shembull kemi parė qė personat qė ndjekin dieta ku kufizohen proteinat shtazore, njė prej burimeve mė tė mėdha tė kėtyre ushqyesve, mund tė kenė probleme serioze me kujtesėn. Burimet kryesore tė vitaminės B janė peshku, mishi i bardhė dhe i kuq, veza. Edhe vitamina B6 ėshtė e rėndėsishme pėr funksionet nervore dhe gjendet kryesisht te bishtajoret, jeshillėqet, drithėrat, te makaronat dhe buka integrale, shpjegon profesori.
Zgjidhje tė shpejta
Dihet qė me ngarkesėn qė keni dhe shpejtėsinė qė ecėn koha nuk mund tė shkoni te doktori. Por nuk doni as tė hiqni dorė nga dieta apo ta ndryshoni atė. Megjithatė, mjafton tė mėsoni disa hile: nėse jeni tė detyruar tė hani vetėm hamburger, atėherė zgjidhni atė integral dhe me proshutė. Nėse drekoni nė restorant, duhet tė porosisni edhe njė racion peshk nė pjatėn me mish e patate, ose pulė me patate, pak bukė integrale. Nė kėtė mėnyrė e keni siguruar vitaminėn B. Njė mėnyrė tjetėr alternative ėshtė blerja e grupit vitaminik B nė farmaci. Ka efekt tė shpejtė nėse merret nė mėngjes, para buke. Do ti shikoni efektet pozitive mbi lodhjen 2-3 ditė pasi ti merrni. Pėr kujtesėn duhen 14 ditė, por nėse jeni tė rregullt me marrjen e vitaminave rezultatet janė tė sigurta. Nėse i pini dy muaj rresht pa ndėrprerje, atėherė pėr tė pasur sa mė shumė efekt duhet ta shoqėroni edhe me ushqim tė mirė. /ikub/