Susami ėshtė njė nga bimėt mė tė vjetra tė kultivuara nė botė. Vaji i susamit pėrdoret pėr shumė qėllime tashmė 5000 vjet. Nė fillim ėshtė pėrdorur si burim i shkėlqyeshėm i kalciumit dhe magnezit, ndėrsa sot shkencėtarėt konfirmojnė shumė veēori shėruese qė i ka susami.
Susami ėshtė bimė njėvjeēare, e cila arrin lartėsinė prej rreth 2 metrash. Lulet e susamit mund tė jenė me ngjyra tė ndryshme tė verdha, tė kaltra ose ngjyrė purpurt.
Farat e kėsaj bime janė popullore si mėlmesė, sepse u japin njė shije tė veēantė tė lehtė ushqimeve. Farat e susamit mund tė jenė tė bardha, tė zeza ose ngjyrė kafe.
Susami gjithsesi e meriton tė jetė krah pėr krah me hudhrėn, mjaltin, kurkumin dhe ushqimet tjera shėruese. Gjendet lehtė prandaj nuk ka arsye pėr tė mos e pėrfshirė nė ushqimin e pėrditshėm, sepse mund tė parandalojė sėmundje tė ndryshme, madje edhe tė shpėtojė jetė. Nė 20 vjetėt e fundit, farat dhe vaji i susamit janė subjekt i shumė hulumtimeve shkencore, ndėrsa ne ju sjellim disa nga pėrparėsitė mė tė theksuara tė dėshmuara tė susamit.
Diabeti
Shkencėtarėt kanė konstatuar qė vaji i susamit pėrmirėson efikasitetin e ilaēeve orale (glibenklamidi) tė cilat pėrdoren pėr kontrollimin e diabeti tė tipit 2. Njė hulumtim tjetėr ka dėshmuar qė me pėrfshirjen e vajit tė susamit nė ushqimin e pėrditshėm mund tė ulni edhe tensionin e gjakut, nivelin e glukozės te diabetikėt hipertensiv, tė cilėt kanė rrezik dukshėm mė tė madh nga sėmundjet e sistemit kardiovaskular (2 deri 3 herė mė tė lartė te meshkujt dhe 4 deri 5 herė mė tė lartė te femrat).
Tensioni i lartė i gjakut
Vaji i susamit ėshtė treguar efikas te ulja e tensionit tė gjakut. Shkencėtarėt kanė konstatuar qė pėrfshirja e vajit tė susamit nė ushqimin e pėrditshėm ul tensionin sistolik dhe diastolik dhe redukton peroksidimin lipid pėr ēarsye vjen deri te sulmi nė lidhjet nė mes acideve yndyrore. Atėherė krijohen peroksidet tė cilėt reagojnė tutje me acidet tjera yndyrore. Njė nga pasojat mė tė rėnda tė peroksidimit lipid ėshtė krijimi i qelizave kancerogjene.
Gingivitisi
Susami me mijėra vjet ėshtė pėrdorur pėr ruajtjen e shėndetit tė zgavrės sė gojės. Parandalon rėnien e dhėmbėve, kundėrmimin nga goja, gjakderdhjen e mishit tė dhėmbėve, fytin e thatė, forcon dhėmbėt dhe mishin. Hulumtimet klinike vėrtetojnė qė ėshtė i shkėlqyeshėm pėr reduktimin e gurėve tė dhėmbėve. Gingivitsi paraqitet kur mishi i dhėmbėve ėshtė jashtėzakonisht i ndjeshėm dhe i ndezur. Rrjedh lehtė gjak edhe nė stimulimin mė tė vogėl. Nėse gingivitisi nuk shėrohet, mund tė vjen deri te humbja e dhėmbėve.
Kujdesi pėr foshnjat
Shkencėtarėt kanė konstatuar qė bėrja masazh foshnjave me vaj susami qetėson, qė ėshtė e rėndėsishme pėr gjumė tė qetė. Vaji i susamit ėshtė i lehtė dhe i shkėlqyeshėm pėr kujdesin e lėkurės sė foshnjės.
Shėndeti i lėkurės
Pėr shkak tė sasisė sė madhe tė vitaminės E, vaji u susamit mund tė parandalojė krijimin e parakohshėm tė rrudhave dhe plakjen lėkurės. Zinku nė vajin e susamit do tė lehtėsojė irritimin e lėkurės, tė shėrojė aknet, puērrat dhe mitiserėt. Po ashtu nxit shėrimin e plagėve dhe shėron parregullsitė nė lėkurė.
Kanceri
Susami pėrmban lignine tė tretshme me veēori fitoestrogjenike, tė njohura edhe si sesamine. Shkencėtarėt pohojnė qė parandalon pėrhapjen e qelizave tė ndryshme tė kancerit, dhe atė tė llojeve tė ndryshme tė kancerit siē janė:
Leukemia
Mieloma e shumėfishtė
Kanceri i zorrės sė trashė
Kanceri i prostatės
Kanceri i gjirit
Kanceri i mushkėrive
Kanceri i pankreasit.